Freyr - 15.04.1994, Page 16

Aðbúnaður mjólkurkúa og
frumutala I
Torfi Jóhannesson og Ólafur Jónsson
Þessi grein er unnin upp úr lokaverkefni Torfa Jóhannessonar við Búvísindadeild Bœnda-
skólans á Hvanneyri 1993. ólafur Jónsson, dýralœknir hjá Mjólkursamlagi KEA var aðal-
leiðbeinandi, en verkið var skipulagt í samráði við Rannsóknastofu mjólkuriðnaðarins,
Landsamband kúabœnda og Bútœknideild Rannsóknastofnunar landbúnaðarins.
Markmið verkefnins voru eftirfar-
andi:
1. Kanna samband frumutölu og
ýmissa þátta í aðbúnaði mjólkur-
kúa.
2. Kanna hvaða atriði hafa áhrif á
hreinleika bása og kúa.
3. Safna upplýsingum um ýmsa lítt
rannsakaða þætti, s.s. stærð og
gerð bása, lýsingu, gasmengun
o.fl.
Hér verður fjallað almennt um
hvaða áhrif aðbúnaður kúa á inni-
stöðu hefur á júgurheilsu og þar með
frumutölu. Síðar verður vikið að
niðurstöðum verkefnisins.
Umhverfi og sjúkdómar.
Á mynd 1 eru sýndir nokkrir
þeirra umhverfisþátta sem hafa áhrif
á kýr á bás. Við mótun á umhverfi
gripanna er kappkostað að minnka
það heildarálag sem þeir verða fyrir.
I því felst m.a. að bæta loftræstingu,
setja gúmmímottur í bása, losa um
bindingar, hækka jötu 5-10 cm upp
fyrir básgólf og beita réttri mjalta-
tækni svo að eitthvað sé nefnt.
í nágrannalöndum okkar hafa
bændur í auknum mæli byggt lausa-
göngufjós og náð þannig að fækka
álagsþáttunum. Of mikið álag
minnkar framleiðslugetu kúnna og/
eða veldur sjúkdómum.
Óhætt er að fullyrða að algengasti
sjúkdómurinn í kúm hérlendis sé
júgurbólga. Henni er gjarnan skipt
upp í júgureitrun, bráðajúgurbólgu,
langvinna klíníska júgurbólgu og
dulda júgurbólgu. Víkjum nánar að
tveimur síðastnefndu flokkunum.
Langvinn klínísk (sjáanleg) júgur-
bólga er sú tegund júgurbólgu sem
bændur verða oftast varir við. Kýrin
er frísk og sýkti júgurhlutinn hefur
engin sjáanleg bólgueinkenni en
mjólkin strimlar við og við. Við
dulda júgurbólga eru einkennin yfir-
leitt ekki sjáanleg en efnasamsetn-
ing mjólkurinnar er breytt og nytin
lækkar.
Vægari. Einkennin eru yfirleitt
ekki sjáanleg en efnasamsetning
mjólkurinnar breytist og nytin lækk-
ar. Mælingar á frumutölu hafa
reynst vel til að fylgjast með dulinni
júgurbólgu.
Orsaka júgursýkinga er oftast að
leita í nánasta umhverfi kúnna.
Þar er um þrjár megin ástæður að
ræða:
1. Umhverfi kúnna hentar þeim illa
og gerir þær næmar fyrir sýking-
um.
2. Mjaltatæki virka ekki sem skyldi.
3. Beitt er röngum aðferðum við
mjaltir.
Hér verður aðallega fjallað um
fyrsta og þriðja aðtriðið:
Básar og jata.
I íslenskum leiðbeiningum er
mælt með að básar séu 135-140 cm
langir og 105-110 cm breiðir.
Ef básinn er of langur, lendir saur
og þvag í honum og þannig skapast
gróðrastía fyrir sýkla sem herja á
júgur kúnna. Of stuttir básar neyða
kýrnar til að standa og liggja aftur í
flór eða á flórristunum. Það veldur
ójöfnu sliti á klaufum en einnig er
hætta á að ristarnar skaði júgur og
spena kúnna auk þess sem kuldi og
trekkur úr haughúsi eiga greiða leið
að júgranu.
Mynd 1. Nokkrir umhverfisþœttir sem hafa áhrifá kýr á bás.
281 FREYR - 8*94