Freyr - 01.07.1995, Blaðsíða 18

Grœnmeti í rœktun á Bessastöðum og í
Sauðlauksdal og skráning tegunda í
matjurtabók Eggerts Ólafssonar.
Tegund Bessastaðir 1749-1758 Sauðlauksdalur 1761-1763 Lachanologia 1768
Baunir * *
Blaðlaukur (púrra) *
Blómkál *
Dill *
Ertur * * *
Garðablóðberg Grænkál hrokkið * * * *
Gulrófur * * *
Gulrætur * *
Gúrkur *
Hnúðkál ofanjarðar * *
Hreðka (ræddikke) *
Hvítkál * * *
Jakobsepli (hvít) * *
Jarðepli (rauð) * * *
Kervill * *
Kúmen * *
Laukur (rauður) *
Laukur (hvítur) * *
Melur * *
Mirjam * *
Mynta * *
Næpur * *
Pastinakka (nípa) * * *
Piparrót * *
Rauðkál * * *
Salat * *
Salvía * *
Sellery Sillara (selja) * *
Sinnep *
Sniðkál * *
Spínat * *
Steinselja * * *
Villi ertur *
13 25 29
í töflu þessari eru skráðar þær grænmetistegundir sem ræktaðar voru í
garði á Bessastöðum á árunum 1745 til 1758. í garðinum í Sauðlauksdal
voru flestar þær sömu tegundir síðar í ræktun, að viðbættum mörgum öðrum
grænmestistegundum. I Lachonologia, Matjurtabók Eggerts Ólafssonar, er
síðan getið flestra þessara tegunda, enda byggir sú bók á reynslunni af
ræktun grænmetis í Sauðlauksdal.
sennilegt, að danskir kaupmenn,
sem höfðu vetursetu á landinu, hafi
einnig fengist hér við nokkra
garðyrkju á fyrri hluta 18. aldar. í
upphafi aldarinnar var t. d. einnig
ágætur matjurtagarður á Þing-
eyrum, sem danski lögmaðurinn
Lauritz Gottrup gerði (+1721). Hafa
nokkrir íslenskir embættismenn
vafalaust lært ræktunarstörf af
þessum mönnum og af þekkingu,
sem þeir hafa hlotið við dvöl sína
erlendis. En öll mun þessi ræktun
hafa verið smá í sniðum.
Björn Halldórsson var sendur í
Skálholtsskóla er hann var á 15. ári
og var hann sex ár í skóla frá 1739
til 1745. Við útskrift var hann próf-
aður af Lúðvík Harboe, sem síðar
varð Sjálandsbiskup. Og gaf hann
Birni góðan vitnisburð. Vafalítið
kynnist Björn garðrækt í Skálholti á
skólaárunum þar. Má geta sér þess
til, að skólapiltar þar hafí verið látn-
ir taka þátt í vorverkum við skóla-
búið og fengist þar við garðvinnu,
áburðardreifingu og sáningu
grænmetisfræs í matjurtagarð skól-
ans. Ef til vill voru þeir þar saman
að störfum skólabræðurnir Bjöm
Halldórsson og Eggert Ólafsson.
Vel má vera, að þeir hafi þá einmitt
verið undir handleiðslu heyrarans,
þ. e. undirkennarans Guðlaugs
Þorgeirssonar, sem síðar varð
prófastur í Görðum á Alftanesi.
Þarna var þá einnig Jón Eiríksson
nemandi í skólanum, en hann varð
síðar konferensráð. Hélst jafnan
góð vinátta með þeim skóla-
félögum, stóðu þeir í bréfaskriftum,
og var Jóni Eiríkssyni alltaf mjög
annt um garðyrkjuframkvæmdir
Björns. Er því freistandi að ætla, að
lærdómurinn í Skálholti og vinátta
þessara skólafélaga hafi ráðið miklu
um, að síra Bimi tókst að verða
kunnáttumaður í garðrækt, því að
ekki kynntist hann garðyrkju-
störfum erlendis.
Árið 1752, eftir að Bjöm Hall-
dórsson fékk veitingu fyrir Sauð-
lauksdal, gat hann þá fyrst sjálfur
farið að sinna þeim jarðræktarstörf-
um, sem hann virðist einkum hafa
kynnst á námsárunum og þá lært
handtökin við garðrækt. Eftir
nokkurra ára búsetu í Sauðlauksdal
voru þar komnir þrír matjurta-
garðar. Þama ræktaði prestur ýmsar
tegundir grænmetis, svo sem margs
konar kál, næpur, rófur, hreðkur,
piparrót, kerfil, kúmen, spínat, ert-
ur, pastínak, lauk, pétursselju,
salvía og margt fleira. Var þetta
grænmeti notað ferskt til manneldis
á heimilinu og geymt til vetrarforða.
I stærsta garðinum lét klerkur
reisa ferhymt garðhús eða lysthús.
með toppþaki og hnúð á mæni. Við
húshliðina óx mustarður, sem náði
upp undir rjáfur, og var til mikillar
prýði.
Viðreisnarandinn
Á þessum árum mun það hafa þótt
nokkuð sérstætt að vera að fást við
grænmetisræktun, þar sem Is-
lendingar vildu helst ekki leggja sér
til munns jarðargróður eins og
grasbítir. Hugsanlegt var, að af
einstakri sjálfsbjargarviðleitni tæki
290 FREYR - 7. '95