Freyr - 01.07.1995, Blaðsíða 21

Skeljasandur barst upp frá fjarðarbotninum og blés stöðugt inn yfir túnið í
Sauðlauksdal. (Ljósm. S.F.).
þroskaðist illa, og varð síðan lítið af
árangi kornræktar hjá honum sem
fleirum, en vegna komskortsins í
landinu, datt honum einmitt í hug að
fá sendar kartöflur frá Danmörku,
sem fyrr segir.
Hann skrifar í sínum Korte
Beretninger einnig um trjáræktar-
tilraunir. Greinir hann frá því, að
asparsprotar hafi verið sendir
hingað 1752 og verið reyndir á Suð-
urlandi, en þeir ekki náð að dafna.
Ari síðar var reynt að sá grenifræi,
en ekkert af því lifði. Árið 1758 sáði
síra Björn nokkrum furukönglum,
sem hann fékk senda frá einhverjum
vini í Kaupmannahöfn, en lítið var
upp úrþeim að hafa. Árið 1761 fékk
hann síðan 20 aspargræðlinga og
annað eins magn trjáa með rótum
senda frá Danmörku. Þar að auki
voru honum sendir 10 pílviðar-
teinungar og 25 plómutré, sem
virðast þó varla hafa lifað af fyrsta
veturinn. Hann telur erfitt að nema
trjárækt af bókum og leggur til, að
kunnáttumenn séu fengnir hingað til
þess að kenna mönnum skógrækt og
meðferð trjáa.
Áveitur og garðahleðslur
Þegar síra Bjöm settist að búi í
Sauðlauksdal og tók að byggja upp
jörðina og hefja þar garðrækt, rak
hann sig á tvo annmarka landsins,
sem þörfnuðust úrbóta, ef unnt væri
að koma þeim við. Annað var það,
að jarðvegur gat þornað um of í
ökrunum yfir hásumartímann,
þannig að vökva þurfti matjurtirnar.
Hitt var öllu verra, að skeljasandur
barst upp frá sjónum og ógnaði
sandfokið gróðri jarðarinnar, svo að
til stórskaða horfði. Þessi viðfangs-
efni tók síra Björn til meðferðar, og
skal hér nánar frá því greint.
Landsmenn höfðu fyrr á öldum
gert áveitur til þess að auka gras-
vöxt á engjum, en þessi búskapar-
háttur hafði síðan lagst niður. Nú
tók síra Bjöm upp á því að sameina
nokkrar uppsprettur ofan bæjar og
veita þeim í læk, sem rann fram með
húsunum. Gat hann með stíflum
síðan veitt vatni úr læknum yfir í
kálgarðana til vökvunar í þurrkum.
Bæjarlækur þessi kom að fleiri
notum. I hann mátti sækja vatn til
heimilisþarfa, fá vatn til brynningar
húsdýrum og einnig þvo í honum
þvotta. I lækinn gat hann síðan sett
silung úr vatninu, sem hafa mátti til
matar og geyma þar allt sumarið, og
grípa til eftir þörfum, segir í Korte
Beretninger. Þessi vatnsveiting þótti
mikil nýjung á þeim tíma. Er talið,
að með þessu atferli hafi síra Björn
verið einna fyrstur manna til að
hefja framræslu og áveitur á nýjan
leik. Og jafnvel má telja hann
frumkvöðul fiskeldis.
Túngarðar höfðu verið reistir um
bæi til forna, en nú var garðahleðsl-
um lítið sinnt. Síra Björn lét hins
vegar hlaða garð um túnið hjá sér til
þess að verja það fyrir ágangi
búfjár, og síðan lét hann byggja upp
og ryðja breiða tröð að bænum. Eins
og fyrr segir var túninu f Sauð-
lauksdal hætta búin af sandfoki.
Fékk hann vitni til að votta þar um.
Var þetta mest Ijós skeljasandur,
sem fýkur þarna stöðugt upp frá
sjónum. Björn barðist við þennan
vágest í orði og verki. Mikið
sandfoksveður gerði í febrúar 1763,
og orti síra Björn þá kvæði um sand-
inn, sem er þannig:
Sandur mér Itingað sendist
sandurinn á þann vanda,
sandurinn sjónir blindar,
sandurinn byrgir landið,
sandurinn sést hér undir,
sandur til beggja handa,
sandurinn sáðverk hindrar,
sandur er óstillandi.
Sandur á sœtrum lendir,
sandurinn klœðum grandar,
sandurinn byggðum sundrar,
sandurinn teppir anda,
sandur í dtykknum syndir,
sandur í froðu blandast,
sandurinn sœtir undrum,
sandurinn er minn fjandi.
Síra Björn lét ekki við það eitt
sitja að yrkja um sandinn. Hann
reyndi að stöðva áfokið með því að
sá í hann melfræi og hann gat síðan
útvegað þá skipun landsstjómar-
innar, „að sóknarmenn hans skyldu
hjálpa til að gera garð, sandfokinu
til varnar.“ Bændum þótti þessi
kvöð vera einstök áníðsla, og var
varnargarðurinn gegn uppblæstr-
inum af sumum því kallaður „Rang-
látur". Þessi ráðstöfun til stöðvunar
sandfoks, er samt ein fyrsta tilraun,
sem gerð var hér á landi til varnar
gróðureyðingu.
Fyrir allar þessar jarðræktarfram-
kvæmdir varð sfra Björn lands-
kunnur.
Fram kemur í bréfi Eggerts Ólafs-
sonar til Grunnavíkur-Jóns, hve vel
hann unir hag sínum í Sauðlauksdal
og hve mjög hann lofar húsráðendur
þar. „Hvað diæta viðvíkur“, skrifar
hann, „hef eg kost sem utanlands."
„Hér eru matjurtir yfirfljótanlegar."
Síra Björn var búsýslumaður og
mikill skörungur í allri heimilis-
stjóm, en Rannveig Ólafsdóttir
kona hans og systir Eggerts, var
talin öllum fremri í kvenlegum
íþróttum.
7.'95- FREYR 293