Freyr - 01.06.2000, Page 11

Vallarfoxgras
Saga
allarfoxgras óx uppruna-
lega vilt í Evrópu austan-
verðri, Asíu og Afríku, en
er nú alls staðar á túnum í
tempraða beltinu. Frá Evrópu barst
vallarfoxgrasið til Norður-
Ameríku og þar hófst ræktun þess.
Danskur maður að nafni Timothy
Hansen vann að útbreiðslu þess í
Bandaríkjunum og Bretlandi í
kringum 1720. Timothy varð
mönnum minnisstæður, því að í
nokkrum tungumálum ber vallar-
foxgras nafn hans, t.d. timothy á
ensku og timothe á dönsku. Víða
hefur vallarfoxgras fengið önnur
nöfn, sem minna á að axið líkist
loðnu skotti á dýri. Steindór Stein-
dórsson (1978) segir um
íslenska nafnið á vallar-
foxgrasi: „Stefán (Stefáns-
son höfundur Flóru íslands)
tekur upp foxgras sem ætt-
kvíslarheiti og aðgreinir teg-
undimar fjalla- og vallarfox-
gras.... Foxgras er sýnilega
komið úr ensku, hvernig sem
á því stendur." Á ensku heitir
refur fox og margir breskir
bændur kalla vallarfoxgras
foxtail (refaskott). Stefán
skýrði eina nákomna ætt-
ingja vallarfoxgrass hér á
landi fjallafoxgras, en það
vex aðallega til fjalla, t.d. í
snjódældum.
Magnús Stephensen (1820)
er Kklega fyrstur Islendinga
til að minnast á vallarfoxgras
á prenti. í grein í
Klausturpóstinum, þar sem
hann fjallar um ýmsar nytja-
jurtir, kallar hann vallarfox-
grasið rottuhala, sem er þýð-
ing á gömlu dönsku nafni
eng-rottehale. Þetta sýnir að
Magnús hefur fylgst vel með í
dönskum búnaðarritum, því
að notkun á vallarfoxgrasi var
þá nýjung í danskri túnrækt.
eftir É
Magnús
Óskarsson á
frá
Hvanneyri

Einar Helgason (1899) getur þess
að hann hafi sáð vallarfoxgrasi fyrir
Boilleau barón á Hvítárvöllum í
Borgarfirði, 4. júní árið 1898.
Hugsanlega hefur það verið í fyrsta
sinn sem vallarfoxgrasi hefur verið
sáð í íslenska jörð. Á ámnum 1904-
1909 var farið að gera athuganir á
nokkmm yrkjum (stofnum) af vall-
arfoxgrasi í Gróðrarstöðvunum á
Akureyri og í Reykjavík (Sturla
Friðriksson, 1956). Bændur sáðu
ekki grasfræi í nýræktir svo að
nokkm næmi fyrr en á áranum
1920-1930. Ástæðan var skortur á
jarðvinnslutækjum og að margir
höfðu ótrú á erlendu grasfræi. Þeg-
ar bændur náðu tökum á gerð sáð-
sléttna notuðu þeir mest grasfræ-
blöndur og var vallarfoxgras í
þeim flestum.
Vallarfoxgras
Ræktun
Flestir íslenskir bændur þekkja
vallarfoxgras þegar það er skriðið.
Axið er gróft og hrjúft og minnir á
skott eða hala á dýri. Þegar grasið
blómgast hanga fræflar út úr axinu
og það virðist vera loðið.
Blöðin em mjúk og breið.
Það er örðugt að þekkja
vallarfoxgras frá háliðagrasi
áður en grösin em skríða, en
blöð vallarfoxgras snúa
dálítið upp á sig en það gera
blöð háliðagrass ekki.
Rótarkerfi vallarfoxgrass er
frekar veikburða, þess vegna
þolir það illa þurrka. Niður
við rótina er hnúður, sem
stundum er kallaður laukur,
en frá honum vaxa sprotar á
vorin og eftir slátt. Ef
hnúðurinn eyðileggst deyr
plantan. Þess vegna er
mikilvægt að hnúðurinn
skemmist ekki, t.d. við beit
og traðk beitardýra eða um-
ferð véla. Vallarfoxgras þolir
illa að það sé slegið mjög
snemma. Ef grasið er á kjör-
lendi, þar sem það er lítið
beitt og ekki slegið mjög
snemma, getur það verið höf-
uðprýði túnsins í mörg ár. Á
Hvanneyri eru fallegir til-
raunareitir með nær því
hreinu vallarfoxgrasi, sem
sáð var til árið 1970. Á það
tún koma ekki skepnur og
FREYR 6/2000 - 11