Freyr - 01.06.2000, Side 14

Hagnýting skjólbelta
í landbúnaði
/
löndum heims er ræktun skjól-
belta samofin jarðrækt og öðr-
um landbúnaði. Ræktunin er
framkvæmd með þeirri vitund og
vissu að hún sé til hagsbóta land-
búnaðinum og að kostnaðurinn sem
lagður er út skili sér í auknum af-
rakstri jarðar og dýra. fslenskir
bændur hafa fæstir séð sér hag í
ræktun skjólbelta og gengið hefur
verið út frá því að þeir sem slíkt
stundi geri það eingöngu sér til
ánægju eða af sérvisku. Með þess-
ari grein er leitast við að benda á
hagnýtingarmöguleika skjólbelta í
landbúnaði og færa rök fyrir því að
aðrar ástæður en sérviska geti rétt-
lætt ræktun þeirra.
Ræktun nytjajurta
Skjólið og áhrif þess á vistþætti
skapa breytt umhverfi fyrir nytja-
gróður. Hvað flesta þætti varðar er
um að ræða jákvæðar breytingar
sem auka uppskeru jurtanna. Næst
skjólbeltum gætir þó alla jafnan
uppskerurýmunar vegna skugga-
áhrifa eða samkeppni um næringar-
efni við trjáplönturnar. Mestra
skjóláhrifa gætir í fjarlægð sem
samsvarar tvöfaldri til fimmfaldri
hæð beltisins og á því svæði er upp-
skeruaukinn einnig mestur. Eftir
því sem lengra dregur frá beltinu og
skjóláhrifin minnka dregur úr upp-
skeruaukanum (Óli Valur Hansson,
1983).
eftir
Ingvar
Björnsson,
Land-
búnaðar-
háskólanum
á Hvanneyri
Fóðurjurtir
Gras virðist gefa einna mestan
uppskeruauka nytjajurta í skjóli
(Ólafur Njálsson, 1984). Á fyrri
hluta aldarinnar voru gerðar til-
raunir á Jótlandi sem gáfu meðal-
tals uppskeruauka í grasi sem
svaraði til 24,1% (Einar G. E.
Sæmundsson, 1963). Þetta kemur
heim og saman við kanadískar
heimildir sem benda til þess að
grastegundir svari skjóli sérlega
vel (http//:www.agr.ca/pfra/shbgene.htm).
Almennt séð er uppskeruaukinn
meiri í hörðu ári en góðu og því
virka skjólbelti sem eins konar
trygging gegn sveiflum í árferði.
Klemenz Kr. Kristjánsson (1976)
kannaði áhrif skjóls á komþroska
um og eftir miðja öldina. Öll sumr-
in skilaði skjólræktaða komið betri
þroska en í slæmu árferði var mun-
urinn mestur en þá brást þroskinn á
óskýlda svæðinu á sama tíma og
skjólræktað kom náði þroska. Að
meðaltali skilaði skjólræktað bygg
24% hærri þúsundkomaþunga en
bygg á óskýldu landi.
Klemens gerði einungis tilraunir
með komþroskann (þúsundkoma-
þunga) en líklega fylgir uppskem-
magn sama mynstri þar sem há
fylgni er á milli þroska og uppskeru
(Jónatan Hermannsson, 1993).
Eftir því sem skilyrði verða hag-
stæðari fyrir nytjajurtimar dregur
saman með óskýldu landi og landi í
skjóli. Rannsókn á 182 ökmm í Al-
berta fylki í Kanada á ámnum 1990-
1995 leiddi í ljós að uppskeruauki í
skjóh nam um 2% á skýlda svæðinu
en um 1% uppskerurýmun ef reiknað
var með því landi sem fór undir
skjólbeltin. Um var að ræða tegundir
á borð við hveiti, bygg, hafra, ertur og
refasmára(http://www.agric.gov.ab.c).
Aðrar rannsóknir í Kanada hafa
sýnt meiri uppskeruauka eða sem
nemur 3,5% aukningu á hveiti-
uppskeru að meðtöldu því svæði
sem tapast undir skjólbelti
(http://www.agr.ca/pfra/shbgene.httn.).
Ljóst er að skjól getur skipt sköp-
um fyrir komrækt á Islandi í köld-
um eða þurrum ámm. I ljósi þeirra
niðurstaðna ætti ræktun skjólbelta
að verða liður í framtíðarskipulagn-
ingu þeirrar ræktunar hér á landi ef
tryggja á árvissari uppskeru og
minni sveiflur milli ára.
Matjurtir
Ekki þarf að taka fram að það
1. mynd. Uppskeruauki í skjóli getur verið verulegur (Haukur Ragnarsson, 1990).
14- FREYR 6/2000