Freyr - 01.06.2000, Blaðsíða 24

1 jurtakynbótum er leitað sérstakra eiginleika jurta um allan heim. Myndin er
af svörtu byggifrá Eþíópíu. (Ljósm. Þorsteinn Tómasson).
þá að stefna að því að árið 2015
yrði fjöldi sveltandi fólks kominn
niður í 400 milljónir. I skýrslu frá
aðalforstjóra FAO, sem út kom nú
í janúar, kom hins vegar fram að
þetta virðist ekki ætla að takast.
Fjöldi hungraðra er nú áætlaður
790 milljónir í þróunarlöndunum
og 34 milljónir í iðnríkjunum. Þjóð-
arleiðtogamir sáu einnig fram á að
tvöfalda þyrfti matvælaframleiðslu
heimsins fyrir miðja 21. öldina til
að fullnægja fæðuþörf þeirra 10-12
milljarða manna sem þá er áætlað
að byggi jörðina. Tvöföldun upp-
skem er ekkert smáverkefni ef hún
er þá yfirleitt framkvæmanleg.
A mörgum svæðum, þar sem
landbúnaður er fmmstæður, er hægt
að stórauka uppskem með því að
nota þau afbrigði sem til em og
þekkta tækni og aðferðir. Það kost-
ar þó gífurlega aukningu í notkun
áveituvatns sem víða er af skomum
skammti í heiminum. Það kostar
líka mikla aukningu í notkun tilbú-
ins áburðar, sem gæti leitt til meng-
unar drykkjarvatns og það myndi
kosta mikla aukningu í notkun eit-
urefna til að verjast skordýram,
sýklum og illgresi. Þetta gæti haft í
för með sér óhollustu matvæla og
ill áhrif á umhverfið. Fyrir nokkr-
um áram hrinti FAO í framkvæmd
stóm átaki til að auka uppskeru
með þessum aðferðum. Stofnunin
hefur skilgreint 34 lönd þar sem
laun em lág og matur af skomum
skammti. I þessu átaki er áhersla
lögð á að vélvæða landbúnað, auka
notkun áburðar og eiturefna, ásamt
mikilli aukningu í notkun áveitu-
vatns. Þetta átak hefur leitt til vem-
legrar aukningar í matvælafram-
leiðslu á flestum þessara svæða þar
sem uppskera á hektara var mjög
lítil og gamaldags tækni var enn
beitt. En erfitt hefur reynst að auka
framleiðni helstu nytjaplantna með
því að beita venjulegum aðferðum
við kynbætur. Þrátt fyrir að áburð-
argjöf og áveituvatn sé aukið enn
frekar, verður uppskeran á hektara
ekki meiri og hefur í raun lítið auk-
ist frá því í „Grænu byltingunni“
fyrir 30 ámm! Æ erfiðara virðist
líka að verjast ýmsum pestum með
aukinni eitumotkun því að örver-
umar stökkbreytast líka og verða
skæðari. Eina lausnin er því að
finna betri tækni til að koma upp-
skem á hektar úr 8-10 tonnum í 15-
20 tonn eða hærra, en það er talið
nauðsynlegt til þess að unnt sé að
tvöfalda fæðuframleiðslu heimsins.
Það virðist ekki vera nóg að
byggja á þeim genum sem fyrir
hendi era í genabönkum sem starf-
ræktir em víða um heim og geyma
gífurlegan fjölda fræsýna af öllum
tegundum nytjaplantna. Það þarf
að leita að nýjum genum út fyrir
tegundimar til að auka framleiðni
og uppskerumagn á hektara. Aukin
ásælni skaðvalda og auknar áhyggj-
ur af mengun af völdum lyfja og
eiturefna kallar á ný gen til að gera
plöntumar sjálfar hæfari til að verj-
ast slíkri áreitni án meiri notkunar
mengandi eiturefna. Þá þarf að
bæta hæfni plantna til að veijast
þurrki og frosti og bæði súmm og
söltum jarðvegi. Þar við má bæta
að margar helstu matjurtategund-
imar skortir mikilvæg næringar-
efni, svo sem nauðsynlegar amínó-
sýmr, fitusýmr og vítamín. Þörf er
á að aðlaga þessar matjurtir betur
að næringarþörfum mannsins þann-
ig að hin ýmsu fæðubótaefni, sem
flestir hinna þurfandi hafa hvort
sem er ekki efni á að veita sér, yrðu
óþörf.
Þótt hægst hafi á árangri í hefð-
bundnum jurtakynbótum, er alls
ekki hægt að afskrifa þær sem mik-
ilvæga leið til að bæta nytjaplöntur.
Sömuleiðis sýnir reynslan af notkun
geisla og sérstakra efna við að fram-
kalla stökkbreytingar að enn er mik-
ils að vænta frá þeim aðferðum.
Arangur Kínveija við að innleiða
kynblendingsræktun í hrísgrjónum
er mjög athyglisverður og hefur leitt
til vemlegrar uppskemaukningar.
Eflaust mætti beita kynblendings-
ræktun í mörgum öðmm tegundum
nytjaplantna. Þó em aílar þessar
aðferðir við jurtakynbætur tak-
24 - FREYR 6/2000