Freyr - 01.03.2001, Blaðsíða 13

Mynd 1. Samhengi milli framteiðni og dýravelferðar (eftir Mcinerney, 1994).
Bóndi sem veltir fyrir sér um-
hverfisbótum á sinni jörð, ætti sam-
kvæmt nytjasiðfræðinni að velta
því fyrir sér hvað öðru fólki finnist
um málið. Það gætu verið nágrann-
ar eða ferðamenn, eða jafnvel kom-
andi kynslóðir, enda ljóst að sumt
af því sem við gerum núna mun
bæta eða skerða lífsgæði næstu
kynslóðar.
En hvemig snýr þetta að dýmm
og dýravelferð. Fæst okkar myndu
nota orðið „hamingjusamar“ um
skepnur. Það er tiltölulega auðvelt
að sannfæra sig um að skepnur ráða
ekki yfir því margþætta litrófi til-
finninga sem við saman köllum
„hamingju“. Og ef dýr geta ekki
upplifað hamingju, þá þurfum við
ekki að taka tillit til þeirra, eða
hvað?
Það er hér sem vandamálin tengd
afmörkun byrja. Því að þótt dýr geti
ekki upplifað hamingju á sama hátt
og fólk, þá blandast fáum vísinda-
mönnum hugur um að dýr geta
upplifað ákveðna hluta þess sem
við köllum „hamingju“. Þannig er
víða að finna tilvísanir vísinda-
manna til tilfmninga dýra, s.s. sárs-
auka, vellíðunar, óþæginda,
hræðslu og jafnvel leiða, reiði og
gleði (Morton og Griffiths 1985,
Hemsworth et al. 1993, Simonsen
1993, Welmesfelder 1993, Fleck-
nell og Molony 1997). Einungis sú
staðreynd að við prófum flest geð-
lyf á dýrum, (sumir dýralæknar
nota jafnvel geðlyf til að með-
höndla gæludýr) bendir til þess að
munurinn á heilastarfsemi manna
og dýra sé minni en við oft teljum
(Gendin, 1989).
Af þessu leiðir að ef það er rangt
að „meiða“ fólk vegna þess að við-
komandi finni til sársauka, þá er
jafnrangt að meiða dýr á sambæri-
legan hátt. í raun má segja að það
eina sem réttlætir „slæma“ meðferð
á ákveðnum einstaklingum (dýrum
eða mönnum), er ef öðrum gagnast
meira viðkomandi athöfn. Það eru
nefnilega samanlögð nyt sem
skipta máli.
Dæmi um aðgerð sem fylgjir
nytjasiðfræðinni er t.d. halaklipp-
ing smágrísa. Margir telja að með
því að klippa burt hluta hala þeirra
rnegi koma í veg fyrir alvarlegri
halabit síðar meir (Schrpder-Peter-
sen og Simonsen 2000). Það að
gelda nautkálfa og setja þá síðan á
beit, fellur einnig vel að lögmálum
nytjasiðfræðinnar. Þrátt fyrir óþæg-
indi geldingar (sbr. Fisher et al.
1996), má leiða að því líkum að
samanlögð velferð kálfanna batni,
við það að njóta frelsis á sumrin.
En veitið því eftirtekt að það að
samanlögð nyt séu mest við annars
vegar halaklippingu og hins vegar
geldingu þýðir ekki einungis að
það sé í lagi að framkvæma þessar
aðgerðir. Það er siðfræðileg skylda
okkar að framkvæma þær.
Dýravelferð og hagfræði
Samhengið milli dýravelferðar,
hagkvæmni og framleiðni má skýra
með línuritunu í rnynd 1. Við byrj-
um í punkti A, sem vísar til búfjár-
framleiðslu þar sem nær engu er til
kostað og dýrin ganga nánast sjálf-
ala. Framleiðnin í svona fram-
leiðslukerfi er lág, og ýmiss konar
velferðarvandamál eru fyrir hendi.
í punkti B er búið að koma lagi á
ýmis grunnatriði eins og fóðrun,
húsaskjól og meðhöndlun sjúk-
dóma. Þess vegna hefur bæði fram-
leiðnin og velferð dýranna batnað.
Mynd 1.
Eftir því sem framleiðslan verður
skipulagðari (meira intensiv), eykst
framleiðnin, en samkvæmt mynd-
inni eru líkur á að velferð dýranna
versni um leið uns punkti E er náð,
þar sem bakslag kemur í framleiðn-
ina vegna sjúkdóma og dánarhlut-
falls dýranna. Dýraverndunarlög-
gjöf miðar gjarnan að því að
tryggja að framleiðslan fari ekki
niður fyrir punkt D - lágmarksstig
velferðar. Of oft vill það gerast að
framleiðendur miða við að uppfylla
lágmarkskröfur og þannig verða
þær um leið að nokkurs konar há-
marksstigi velferðar.
Stóra spumingin er hvar á þessu
línuriti íslenska búfjárframleiðslu
sé að finna og hver stefna okkar sé.
Stefnum við einungis að því að
halda okkur ofan við punkt E, eða
emm við að reyna að komast eins
nálægt punkti B og unnt er? Valið
er okkar og er fyrst og fremst
spuming um siðfræði.
Siðfærði og hagfræði
Dæmin sem áður voru tekin um
halaklippingu og geldingu voru
þægilega einföld og afmörkuð. Því
miður á það sama ekki við flest þau
álitamál sem við stöndum stöðugt
frammi fyrir í íslenskri búfjárfram-
leiðslu. Löggjöfin, t.d. um dýravel-
ferð, er oft óskýr og jafnvel mót-
FR€VR 2/2001 - 13