Freyr - 01.03.2001, Blaðsíða 18

Stefna íslendinga í manneldismálum
n Þingsályktun um manneldis- og
neyslustefnu frá 1989
- fjölbreytt fæðuval
-æskileg líkamsþyngd
- aukin neysla kolvetna
- rífleg neysla próteina
- dregið úr neyslu fitu
- takmörkuð saltneysla
n Engin matvælastefna
hart áhættumat gefur tilefni til. Ef
litið er á hve þungt næringarleg
samsetning fæðunnar vegur með
hliðsjón af dánarorsökum kemur í
ljós að rangt fæðuval, þ.e. of mikil
mettuð fita og of lítið af grænmeti
og ávöxtum er ofarlega á lista yfir
þá umhverfisþætti eða lífshætti sem
stytta ævi á Vesturlöndum. Astæð-
an er sú að þar koma m.a. við sögu
helstu dánarorsakir í Evrópu, þ.e.
hjarta- og æðasjúkdómar og
krabbamein en einnig sykursýki,
beinþynning og fleiri algengir sjúk-
dómar. í skýrslu sem unnin var af
Sænsku lýðheilsustofnuninni fyrir
Evrópusambandið árið 1997 er
þannig lagt mat á vægi umhverfis-
og lífsstílsþátta á heilsu og tekið til-
lit til aldurs og fjölda tapaðra ævi-
ára í flóknu reiknilíkani. Tóbaks-
notkun trónir þar efst á lista, næst á
eftir kemur misnotkun áfengis og
vímuefna en fæðuval og samsetn-
ing næringarefna er í þriðja sæti, á
undan áhrifum mengunar, umferð-
arslysa, sýkinga og fleiri þátta.
Fæðubornir sjúkdómar valda
hins vegar miklum usla í Evrópu og
kosta þjóðfélögin gífurlegar tjár-
hæðir eins og kunnugt er. Sam-
kvæmt skýrslu frá Alþjóðaheil-
brigðismálastofnun er áætlað að
árið 1995 hafi 130 milljónir Evr-
ópubúa sýkst af fæðubornum sjúk-
dómum. Vægi þessa þáttar í töpuð-
um æviárum er hins vegar sem bet-
ur fer lítið. Hitt má þó ekki gleyrn-
ast að hvert og eitt dauðsfall af slík-
um orsökum, t.d. ef um er að ræða
Creutzfeldt-Jakob's sjúkdóm, verð-
ur að líta allt öðrum og alvarlegri
augum en dauðsfall vegna reykinga
eða rangra fæðuvenja. þar sem
trygging fyrir hreinni og ómengaðri
fæðu hlýtur að teljast til grundvall-
armannréttinda, rétt eins og sumir
menn telja sig eiga rétt á að reykja
eða eta sig í hel. Hættan á fæðu-
bornum sjúkdómum hefur hins
vegar aukist umtalsvert undanfarin
ár. Þar kemur margt til: Aukin al-
þjóðavæðing í viðskiptum og meiri
samgöngur við umheiminn, aukið
framboð á ferskum matvælum í
stað rotvarðra eða frosinna mat-
væla, breyttir neyslu- og fram-
leiðsluhættir, að ónefndu ónæmi
sýkla gegn sýklalytjum.
Sá hollustuþáttur sem hefur lang-
minnst vægi í útreiknuðum heilsu-
áhrifum, borið saman við hina tvo,
er hins vegar aðskotaefnin. I Vest-
ur-Evrópu alla vega telst vægi að-
skotaefna fyrir heilsu íbúanna sem
betur fer mjög lítið borið saman við
matarsýkingar og næringarlega
samsetningu fæðunnar, að minnsta
kosti enn sem komið er. Þau auk-
efni sem sett eru í fæðuna við lram-
leiðslu eru háð eftirliti og ströngum
leyfisveitingum þannig að ein-
göngu er leyft að blanda efnum í
fæðuna sem talin eru hættulaus eða
hættulítil fyrir allan þocra fólks.
Þótt mengun sé svo sannarlega ógn
við lífríkið, og þar með heilsu
fólks, er magn mengunarefna víð-
ast hvar undir hættumörkum fyrir
heilsuna. Sem dæmi má nefna að
heildaráhrif næringar á krabba-
meinsáhættu eru áætluð um 20-
30% í mörgum Evrópulöndum, þ.e.
að hægt væri að koma í veg fyrir
20-30% krabbameina ef mataræði
væri háttað á annan veg. Þar vegur
þyngst að auka hlut grænmetis og
ávaxta en einnig að forðast of
mikla fitu og mikið steikt kjöt eða
fisk. Öll aðskotaefni samanlagt eru
hins vegar talin valda u.þ.b. einu af
hundraði fæðutengdra krabba-
meina.
Ótti margra við hugsanleg að-
skotaefni er því úr öllu samræmi
við þekkt heilsuáhrif umræddra
efna, hvort heldur um er að ræða
aukefni eða mengunarefni. Tor-
tryggnin getur jafnvel orðið slík að
fólk forðast holla fæðu af ótta við
að eitra fyrir sér og fjölskyldunni.
Ástæðan er væntanlega sú að á
þessu sviði stendur neytandinn
gjörsamlega varnarlaus og ber-
skjaldaður. Aðskotaefnin eru al-
gjörlega ósýnileg og ómerkt í vör-
unni nema um íblönduð aukefni sé
að ræða. Eins eru þetta yfirleitt
rnjög svo fráhrindandi efni, komin í
vöruna af óæskilegum eða ónátt-
úrulegum orsökum, t.d. vegna
mengunar eða vinnslu. Mörg efnin
geta jafnframt, sé þeirra neytt í of
miklu magni, leitt til alvarlegs
heilsutjóns og haft áhrif á andlegan
og líkamlegan þroska barna.
Kvikasilfur og blý eru dæmi um
slík efni. Einstaka mengunarefni,
t.d. díoxín, eru jafnvel svo eitruð og
svo öflugir krabbameinsvaldar, að
magnið þarf ekki einu sinni að vera
hátt til að valda alvarlegum skaða.
Neytendur þurfa því að geta treyst
því að varan, sem er á boðstólum,
sé hrein og ómenguð og að bæði
18 - FR6VR 2/2001