Freyr - 01.03.2001, Blaðsíða 38

Ekki voru rjómabúin mikit mannvirki í fyrstu. Tilgátumyndin sýnir rjómabúið sem
stóð í mynni gtjúfranna við Geirsá i Borgarfirði.
þessum árum var nokkur nýlunda.
Gætti þar an efa áhrifa hinna
dönsku lýðháskóla í anda Grundt-
vigs, en Nils Pedersen, skólastjóri
Grönfeldts í Ladelund, hafði ein-
mitt verið kennari á lýðháskólanum
í Askov sem mikið orð fór af um
þær rnundir. Grönfeldt var því
meðal frumkvöðla leikfimikennslu
hérlendis.
Grönfeldt gekkst fyrir ýmsum til-
raunum með vinnubrögð við
rjómavinnsluna, m.a. með mismun-
andi aðferðir við sýringu rjómans
og áhrif þeirra á gæði smjörsins.
Hann kannaði líka, m.a. í samvinnu
við áðurnefndan Böggild, sem nú
var orðinn prófessor við danska
landbúnaðarháskólann, áhrif þess
að blanda sauðamjólk saman við
kúamjólkina fyrir smjörgerð, en
það var umdeilt atriði varðandi
smjörgæðin á þessum árum.
... og félagslífið
Nærri má geta, að nærvera
mjólkurskólastúlknanna hafi lífgað
upp á heimilsbraginn á Hvanneyri,
þar sem fyrir var hópur ungra
manna í almennu búnaðarnámi.
Grípunt eitt dæmi úr dagbók
námsmeyjar frá Þrettándanum
1903:
„...Tombóla ú Hvítárvöllum. Fór
héðan 26 manns, 4 mjólkurskóla-
stúlkur, heldur var það léleg tom-
bóla ... Svo var dans á éftir; alla
nóttina varfólkið að tínast heim ....
kvöldið eftir var þrettándinn. Farið
var ofan á Fit (við Hvítá) og sitngið
og dansað, síðan farið heim og
drukkið kafft, og með því klykkt út
með jólin; þessi lengstu jól sem eg
hef vitað haldin ... A sunnudaginn
þann Il.jjan.j fórum við tfu upp á
Vatnshamravatn og dönsuðum.. “
Leikfimisýningar námsmeyja
Mjólkurskólans þóttu mikil ný-
lunda á samkomum Hvanneyringa
og verðandi rjómabústýra á þessum
árum. Þannig lýsir Hvanneyringur
einn skólasamkomu á Mjólkurskól-
anum í ársbyrjun 1907 m.a.:
„....Stúlkumar sýndu okkur
„Gymnastik“ í klukkutíma, og
höfðum við mjög mikið gaman af
því. Og hljóta þœr að vera vel skyn-
samar, þar eð þœr sýndu þœr
kúnstir, sem ekki eru taldar sem
kvenlegastar af meðalmönnum.... “
Grönfeldt setti upp leikrit í
Mjólkurskólanum. Vitað er til
dæmis að um áramótin 1902-03 var
fluttur leikþáttur á Hvanneyri sem
Grönfeldt hafði sjálfur skrifað.
Mun leikþátturinn að einhverju
leyti hafa fjallað um staðbundin
viðfangsefni. Fleiri dæmi eru um
leiksýningar í tengslum við Mjólk-
urskólann. Söngur og þó einkum
dans var ríkur þáttur félagslífsins.
Hvanneyringar fóru reglulega í
heimsóknir til “frænknanna” á
Hvítárvöllum og endurguldu boðin
einnig. Skólastjórafrúin, hún Þóra,
lék gjarnan fyrir dansi á hannon-
iku, og fáir voru þá glaðari í sel-
skapnum en Grönfeldt skólastjóri,
sagði Davíð á Hvítárvöllum, sem
vel mundi þessa tíma.
Undanhald - endalok
í byrjun fyrra stríðsins tók að
fjara undan starfi rjómabúanna.
Hlaut það að draga máttinn úr starfi
Mjólkurskólans. Astæðurnar voru
einkum þessar:
* Kindakjöt hækkaði í verði svo
að bændur kusu frernur að láta
ær ganga með dilkum en færa
frá þeim;
* Erfitt varð að fá fólk til fjár-
gæslu og mjalta;
* Bændur fóru að fá sama verð
fyrir heimasmjör og rjómabú-
smjör, m.a. í kjölfar vöntunar á
smjöri á markaðnum. Tækni og
kunnátta hafði líka lyft gæðum
heimasmjörsins svo að sérstaða
rjómabúanna varð ekki söm og
áður.
Rjómabúunum fækkaði til muna.
Árið 1919 starfaði aðeins eitt
rjómabú af hverjum sex, er flest
urðu í landinu. Samhliða þessum
breytingum dró mjög úr aðsókn
nemenda í Mjólkurskólann. Vetur-
inn 1918-1919 féll kennslan við
skólanum niður, „sakir þess að
bœndur töldu sig ekki geta lagt til
mjólk eða rjóma til meðferðar, “ að
því er segir í skólaskýrslu. Næsta ár
sótti enginn um skólavist. Árið
1921 var Grönfeldt sagt upp skóla-
stjórastarfinu og Mjólkurskólinn í
reynd lagður niður. Nokkrum árum
síðar seldi Búnaðarfélagið eignir
sínar á Hvítárvöllum. Var þá saga
skólans öll. Grönfeldt skólastjóri
hafði þá um nokkra hríð búið á
38 - pR€YR 2/2001