Freyr - 01.03.2001, Blaðsíða 9

Góðra bænda hættir
í framtíðinni
Inngangur
Landbúnaður í heiminum tók
miklum breytingum á nýliðinni öld
eins og samfélagið allt. Þessar
breytingar hafa haft það í för með
sér að unnt er að brauðfæða mun
fleira fólk en áður og afköstin við
framleiðsluna hafa aukist mikið. Þá
hefur þekkingu okkar á öllum þátt-
um, sem snerta landbúnaðinn,
fleygt fram en á sama tíma hafa ný
vandamál orðið til.
Þegar hugað er að landbúnaði
framtíðarinnar í heiminum þarf að
taka tillit til rnargra þátta. Mann-
kyninu mun enn fjölga á næstu ár-
um og þar með þarf meiri mat, en
ræktunarland í heiminum fer
minnkandi. A sama tíma hafa kröf-
ur um umhverfisvernd, sem og
hollustu og hreinleika matvæla,
aukist í hinum vestræna heimi og
jafnframt eru gerðar kröfur um hag-
kvæman rekstur og ódýr matvæli.
Við verðum hins vegar að gera
okkur það ljóst að það kostar pen-
inga, til skemmri tíma litið, að gera
auknar kröfur vegna umhverfis og
hollustu matvæla. Við verðum að
vera reiðubúin að greiða hærra verð
fyrir vöruna um leið og við gerum
slíkar kröfur. Flest viljum við að
framleiddar séu hollar og góðar
vörur og landbúnaður stundaður í
sátt við umhverfið þannig að hægt
sé að skila landinu til næstu kyn-
slóðar í góðu ásigkomulagi. Fyrsta
skrefið í slíkri vinnu er að menn
geri sér ljóst hvers þarf að gæta til
að þetta megi takast.
Á ráðunautafundi fyrir fimm árum
flutti undirritaður erindi um landbún-
að og umhverfismál (Guðni Þor-
valdsson, 1996). Þetta erindi var svo
kveikja að grein um þetta efni sem
birtist í alþjóðlegu riti (Kirchmann og
Thorvaldsson, 2000). Efni þeirra
greinar var að hluta kynnt á ráðu-
nautafundi í febrúar síðastliðnum. í
þessari stuttu grein er farið yfir helstu
þætti, sem þar voru ræddir, en einkum
er íjallað um svokallaða gæðastuðla.
Gæðastuðlar
Gæðastuðlarnir eru eins konar
vörður um þá þætti sem vaka þarf
yfir svo að landbúnaðurinn í heild
sé stundaður í sátt við umhverfið
og hollar vörur framleiddar. Enn-
fremur er bent á að ákveðnar siða-
reglur, sem lúta að fólkinu sem
vinnur við landbúnaðinn, búsmal-
anum og landinu, þurfi að vera fyrir
hendi. Gæðastuðlunum hefur verið
skipt í sex flokka eftir því hvers
eðlis þeir eru (7. taflá).
Jarðvegur
Jarðvegur er ein af grundvallar-
forsendum þess að unnt sé að
stunda landbúnað. Tryggja þarf að
hann fjúki ekki eða skolist burt.
Uppblástur er eitt af stærstu vanda-
málum landbúnaðar í heiminum og
því mikilvægt að spoma gegn hon-
um bæði með fyrirbyggjandi að-
gerðum og lagfæringum á skemmd-
um. Flér á landi er uppblásturinn
fyrst og fremst á óræktuðu landi en
erlendis tapast víða mikill jarðvegur
við fok úr opnum ökrum.
Þá þarf að gæta þess að forði
næringarefna í jarðvegi rýrni ekki
mikið til lengri tíma litið. Ennfrem-
ur þarf að vinna gegn mengun jarð-
vegsins, en jarðvegur getur meng-
ast með ýmsu móti. Sérstaklega
þarf að gæta þess að áburður, líf-
rænn og ólífrænn, innihaldi sem
minnst af skaðlegum efnum.
Þjöppun af völdum þungra véla,
einkum í dýpri lögum jarðvegsins
getur orðið vandamál, loftrými
minnkar og allar aðstæður fyrir
jarðvegslíf versna.
Önnur lífhvolf - andrúmsloft
og grunnvatn
Landbúnaður hefur ekki einungis
áhrif á eigið umhverfi heldur einnig
Jarðvegur er ein af grundvallarforsendum þess að hægt sé að stunda land-
búnað, þvíþarfað gæta hans vel. Ljósm. Áskell Þórisson.
Guðni
Þorvaldsson,
Rannsókna-
stofnun
landbúnaðarins
FR6VR 2/2001 - 9