Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1932, Blaðsíða 82

TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISPÉLAGS ÍSLENDINGA
62
síðari skáldum. Hann fer einnig
skáldlega og fimlega með kenn-
ingarnar, og hefir því eflaust ver-
ið gagnkunnugur málinu á Eddu-
og skáldakvæðunum. Að sjálfsögðu
ber mest á þeirri þekkingu hans í
“Hænsna-Þóris rímum”, en kenn-
ingar má finna miklar víðar í rit-
um hans, frumsömdum og þýdd-
um.
En þó séra Jón væri íslenzkur
mjög í anda, var hann ekki með
öllu ósnortinn af upplýsingarstefnu
Magnúsar Stephensens. Pram að
sálmahókardeilunni margumtöluðu,
er svo að sjá, sem séra Jón hafi
hlyntur veriö þessari nýju stefnu
og yrkir hann allmörg kvæði henni
til stuðnings ,eins og þegar hefir
getið verið. Ennfremur voru fjögur
höfuðskálda þeirra, sem hann þýddi
mest eftir á íslenzku, skyld að
hugsunarliætti, fræðslustefnunni.
Það var meira að segja samkvæmt
uppástungu Magnúsar Stephensens
að séra Jón tókst á hendur að
snúa “Messíasarkviðu” Klopstocks
á móðurmál sitt, eftir að þýðandinn
og Magnús höfðu sæzt heilum sátt-
um.
Séra Jón er því næsta alhliða
fulltrúi íslenzkra bókmentastrauma
á sinni öld, þar sem runnu í einn
farveg tvær aðalkvíslir, þjóðleg
stefna og erlend. Báðar mætast og
verða eitt í sumum kvæðum hans.
Kvæði Tullins og Klopstocks, eigi
sjaldan algerlega í anda upplýsing-
arinnar, klæðir þýðandinn í forn-
íslenzkan bragarbúning og velur
þeim oft orðaval gamla skálda-
málsins, — í fljótu bragði harla
kynlegt fyrirbrigði, en þegar gerr
er athugað, ofur skiljanlegt sam-
bland hins nýja og hins gamla.
Þegar í minni er borið hversu
margt kvæða og heilla rita séra
Jón þýddi á íslenzku, mætti ætla
að hann hefði orðið fyrir áhrifum,
einkum af þeim höfundum erlend-
um, sem hann átti lengstar andleg-
ar samvistir við: þess verður lítið
vart í kveðskap hans. Skýringin
liggur ef til vill í því að hann var
þroskaður orðinn, þrítugur að aldri
þegar hann byrjaði að snúa kvæð-
um Túllins, með öðrum orðum
kominn af þeim árum, þegar menn
eru venjulegast næmastir fyrir að-
komandi áhrifum.
í minningarkvæði séra Jóns um
Halldór Hjálmarsson bregður fyr-
ir hugsunum úr “Tilraun um
manninn”. “Lucifer” í kvæðinu
“Villu vitran” er ef til vill eitt-
hvað í ætt við hinn fræga nafna
sinn í “Paradísarmissi”. í ritgerð
sinni “Yfirlit yfir bókmentir ís-
lendinga á 19. öld” (Tímarit Hins
ísl. Bókmentafélags, II, 1881) seg-
ir Jónas Jónasson frá Hrafnagili
um ádeilukvæði séra Jóns, svo sem
“Villu vitran” og “Bardagann við
ljósið”: “í þessum kvæðurn er auð-
fundinn andi Gellerts og heimsá-
deiluskáldanna frá þeim tíma, t. d.
Baggesens.” Hygg eg að Jónas
hafi nokkuð til síns máls. ‘Bardag-
inn við Ijósið” er að minsta kosti
æði keimlíkur “Gaungumanni” Gel-
lerts, er séra Jón þýddi, og undir
sarna bragarhætti. En þegar litið
er til heildarinnar, eru útlendu á-
hrifin í frumkveðnum kvæðum Jóns
Þorlákssonar hverfandi. Hann var
of sjálfstæður andlega, og of ís-