Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1952, Side 36

16
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ÍSLENDINGA
upp úr ætterni, en enginn maður
ræður þó neinu um ætt sína. Um-
hverfið (uppeldi, fræðslutæki, aldar-
far, alment siðgæði o. s. frv.) er sá
annar hlutur er mótar manninn, en
hér er það einnig að athuga, að mað-
urinn skapar að nokkru leyti um-
hverfið. Þegar meta skal einn mann
virðist því nauðsynlegt að þekkja
ætt hans og sögu tímabilsins, sem
hann lifði og starfaði á, og spyrja
síðan þessara spurninga: var hann
ætt sinni til sæmdar? Og miðaði starf
hans að því að bæta umhverfið eða
spilla því? Þetta tvöfalda próf hefir
Jón Jónsson, frá Sleðbrjót, staðist
þannig (að mínum dómi) að hann á
skilið að hljóta ágætis einkunn.
Lítum þá sem snöggvast á um-
hverfið, sem Jón er fæddur inn í.
Hann var fæddur á Hnitbjörgum í
Norður-Múlasýslu 2. nóv., 1852. Jón-
as Hallgrímsson (dáinn 1845) hafði
þá nýlokið sínu upplýsinga og við-
reisnarstarfi í samvinnu við þá aðra
„Fjölnismenn" o. fl., en ljóð hans
voru þá hið lifandi orð á vörum þjóð-
arinnar. Barátta Jóns Sigurðssonar
var hafin. Árið áður en Jón fæddist
orti Bólu-Hjálmar hinn fræga Þjóð-
fundarsöng sinn: „Aldin móðir aðal-
borna“ o. s. frv. Uppreisnarandi mót
útlendri kúgun hafði verið vakinn í
landinu. Alþýðan var farin að
„hrista klafann" og „sjá, hún var
voldug og sterk,“ eins og Einar Bene-
diktsson komst að orði. En alþýðan
á íslandi bjó enn við mjög bágborin
kjör. Hinir vitrari og djarfari al-
þýðumenn voru farnir, í fullri al-
vöru, að leita að leiðum til bjarg-
ráða. Þeir fundu tvær leiðir: aðra,
að berjast fyrir umbótum á landinu
sjálfu; hina að flytja til útlanda.
Þeir brutust áfram eftir báðum. Hina
fyrri fetaði Jón með skarpskygni,
festu og dáð meðan kostur var, en
varð þó að reyna hina síðari áður en
æfi hans lauk.
Hinn 14. júlí, 1876, giftist Jón Guð-
rúnu Jónsdóttur, hinni mestu ágætis
konu (sjá um ætt hennar í Almanaki
O. S. Th. fyrir árið 1914); var Jón
þá 24 ára að aldri en Guðrún 21.
Byrjuðu þau búskap það sama ár
og bjuggu síðan á ýmsum stöðum í
Jökulsárhlíð og Hróarstungu (þó
lengst á Sleðbrjót) þar til þau fluttu
vestur um haf árið 1903, að undan-
teknum 2 eða 3 árum, er þau höfðu
greiðasöluhús í Vopnafjarðar kaup-
stað. Hér vestra bjuggu þau í Álfta-
vatnsbyggðinni fyrstu árin, en síðar
í Siglunesbyggðinni við Manitoba-
vatn. Þau eignuðust mannvænlegan
hóp barna og vísast um þau til Al-
manaksins 1914. Hér vil ég aðeins
geta þess að heimilislíf þeirra hjóna
og barna þeirra var ætíð hið ást-
ríkasta, og geyma börn þeirra minn-
ingu ástríkra og göfugra foreldra
sem dýran fjársjóð.
Þegar í æsku var Jón mjög gefinn
fyrir lestur góðra bóka en mentunar-
skilyrði voru í þá daga lítil eða engin
fyrir alþýðufólk. Einhverja undir-
stöðutilsögn fékk hann þó í reikningi
og dönsku. Segir Jóhann Pálsson, sá
er þáttinn um Jón hefir skrifað og
í þessum línum er til vitnað, að þessi
tilsögn hafi verið aðeins tvær vikur
og hafi það verið öll hans skóla-
ganga. Þrátt fyrir það tókst Jóni að
afla sér meiri fróðleiks en maður
finnur hjá mörgum „útlærðum'
skólamönnum. Hefi ég kynst slíku
fyrirbæri víðar, þó fágætt sé, að
vonum, því til þess þarf bæði meiri