Bændablaðið - 09.08.2012, Blaðsíða 14

Bændablaðið | Fimmtudagur 9. ágúst 201214
Líflambasala og ýmislegt sem henni fylgir
Mál sem lítið hefur verið rætt
Í Bændablaðinu í vor var talið
að hvergi væri um kal að ræða
í túnum. Ekki var þetta alveg
sannleikanum samkvæmt, því í
Árneshreppi mun vera allverulegt
kal og á meðfylgjandi mynd, sem
tekin er yfir tún hér á bæ, sést vel að
þau eru hvítskjöldótt. Þetta nýja kal
bætist við verulegar kalskemmdir
frá fyrra ári og nú stefnir til við-
bótar í miklar þurrkskemmdir því
sólarblíðan og þurrkarnir við Djúp
eru löngu gengnir úr öllu hófi.
Ég hringdi í Hörð ritstjóra, sem ég
þekki af góðu frá því hann var ritstjóri
héraðsblaðs á Ísafirði, til að greina
honum frá ofansögðu. Síðan barst
talið um víðan völl, m.a. að líklegri
fækkun á fóðrum vegna dapurlegra
heyskaparhorfa, refaplágunni og
líflambasölu sem við höfum verið
nokkuð viðriðin undanfarinn áratug.
Ritstjórinn var greinilega ófróður um
þennan mikilvæga þátt í kynbótastarfi
og framfarasókn 1.800 sauðfjárbænda
þessa lands og kom svo í okkar tali
að hann bað mig að taka saman og
senda sér frásögn af reynslu okkar
hjóna af kynbótalambasölu og helstu
staðreyndir af þessum vettvangi, sem
til þessa hefur lítið verið fjallað um
hjá samtökum sauðfjárbænda eða í
fjölmiðlum.
Æskilegar kynbætur
Kynbætur felast í því að afkvæmi
taki foreldrum fram í eftirsóknar-
verðum eiginleikum og í hverja
fjárhjörð er nauðsynlegt að sækjast
öðru hvoru eftir nýju blóði því skyld-
leikaræktun til langframa er varasöm.
Riðuniðurskurður kallar einnig á
lambakaup svo og þegar verið er að
hefja fjárbúskap eða þegar fólk vill
bæta hjörð sína með sem fljótvirk-
ustum hætti. Þá er best að ala ekki úr
eigin hjörð en sækja sér upplýsingar
til sauðfjárræktarráðunauta, kanna
reynslu sveitunga og skoða skýrslur
um hvar afurðasemi og vöðvagerð
eru hvað best, fá lambakaupaleyfi
hjá MATÍS fyrir 1. júlí og hafa síðan
umsvifalaust samband við álitlega
kynbótahjarðarbændur. Sæðingar eru
auðvitað kjörin og mjög mikið notuð
kynbótaleið, en seinvirkari og oft er
að heyra á bændum, sem hingað hafa
sótt lömb, að óæskilegir eðlisþættir
fljóti þar of mikið með.
Áherslur kaupenda eru fjölbreyttar
en frjósemi, mjólkurlagni, góð vöðva-
gerð, eðlisvænleiki, góð ull, öflug fót-
staða, gæflyndi og fallegur svipur eru
þar helstar. Sumir vilja hyrnt, aðrir
kollótt eða sækjast eftir mislitu. Einn
vill að hrúturinn sé með 105 mm legg
eða minna, annar lítur ekki við skudda
nema hann mælist með legg upp á 120
mm og helst meira.
Sjónarmið seljenda
Þó líflambasala frá Skjaldfönn eigi
sér ekki nema 12-15 ára sögu hefur í
40 ár verið unnið ötullega að því að
byggja upp þann eðlisþátt í hjörðinni
sem mestu máli skiptir til sæmilega
efnahagslegrar afkomu en það er að fá
sem mest kjötmagn eftir vetrarfóðraða
kind.
Mjólkurlagni, frjósemi, eðlis-
vænleiki og skrokkstærð sem fellur
að góðum og víðáttumiklum sumar-
högum eru þar lykilatriði. Ær sem
gengur með eitt lamb er hálfgeld,
til vandræða vegna offramleiðslu á
mjólk og dilkurinn lendir í fitufellingu
í sláturhúsi.
Ræktunarpólitíkin hér var því ansi
mikið á skjön við þá dvergfjárrækt
sem almennt var stunduð í landinu
og því litin hornauga af mörgum,
þrátt fyrir okkar ríkjandi Íslandsmet
í kjöti eftir kind, vel 40 kg. Einnig
hafa lambgimbrarnar náð 25,4 kg. á
haus. Hrútur sem átt hefur á landsvísu
mjólkurlögnustu dætrahópana hefur
einnig komið héðan og fyrir um áratug
þurfti að lyfta þaki á forritinu Fjárvís
fyrir mestan mögulegan ærþunga, úr
110 kg. í 120 kg., vegna bannsettra
Skjaldfannarrollnanna. Víða að barst
okkur til eyrna að spekingar segðu
fólki í lambakaupahug að hingað væri
ekkert að sækja nema vænleika.
Bætt gerð
Þegar EUROP-kjötflokkunin tók
við af eldra kerfi sagðist Jón Viðar
aðspurður reikna með að þeir sem
hefðu mestan vænleikann myndu
hagnast á breytingunni. Það gekk eftir
hér en þó hvergi nærri svo að vöðva-
klæðning niður á löngu leggina okkar
gengi í augun á kjötmatsmönnum. 8,2-
8,4 í vöðvagerð voru ekki söluvænar
einkunnir.
Haustið 2007 hættu búskap í
Hafnardal sveitungar okkar Reynir
Stefánsson og Ólöf Jónsdóttir, eitt-
hvert magnaðasta fjárræktarfók sem
við Vestfirðingar höfum átt. Þau
höfðu lagt sérstaka áherslu á góða
gerð, náð þar framúrskarandi árangri
og seldu orðið til lífs flest sín lömb.
Við brugðum á það ráð að kaupa af
þeim 40 ær og 2 roskna hrúta. Annar
þeirra varð snöggdauður sinn fyrsta
vetur eftir fengitíma en hinn, Roði
05-507, reyndist mikill happafengur
sem ásamt sonum sínum nokkrum (en
þeirra fremstur er Vængur 08-124)
hefur stórbætt læra- og bakhold og
gert lömb héðan mun eftirsóttari,
enda kaupendur nú orðnir vel á
annað hundrað úr öllum sýslum nema
V-Ís. og Vestmannaeyjum. Ekki er
að heyra annað en lömb héðan hafi
staðið undir væntingum í sínum nýju
heimkynnum.
Kviðrifnun hefur þó verið nefnd,
en þar sem átgetan er með ólíkindum
og venjulegasta þyngd 90-100 kg. er
varasamt að láta þær belgja sig út eins
og um 70 kg. kindur væri að ræða.
Verðlagning
Hvernig eru kynbótalömb verð-
lögð?
Þá vandast nú málið því engin
samtök eða samráð eru um þann þátt
meðal okkar seljenda. Framboð er
nóg en eftirspurn ræður þar auð vit-
að miklu. Samkvæmt upplýsingum
frá MATÍS eru umsóknir um lamba-
kaup nú óvenju margar eða um 350
og geta, ef að vanda lætur, farið yfir
400 þannig að 3000-4000 lömb skipti
um eigendur á komandi hausti og þá
er ótalinn sá mikli fjöldi sem seldur
er innan hólfa og héraða. Stigun eða
vigt var og er stundum enn látin ráða
verði, en algengast mun vera ákveðið
verð á haus, mismunandi hvort um er
að ræða hrút eða gimbur. Krónutalan
ræðst töluvert af þeim metnaði og trú
sem hver einstakur seljandi hefur fyrir
hönd sinnar hjarðar.
Auðvitað þarf áratugalangt kyn-
bótastarf og orðspor að koma fram í
verðinu, en líka verður að gæta þess að
verðleggja sig ekki út af markaðnum,
vilji viðkomandi bóndi njóta þess
tekjuauka sem líflambasala vissulega
þarf að vera.
Síðustu ár þegar líflambaeftir-
spurn færðist mjög í aukana, sett-
umst við hjónin niður og ákváðum
eigin verðgrunn því það var eins og
að biðja fjandann um vel kristna sál
að fá upplýsingar og samanburð hjá
öðrum seljendum. Hann er í stuttu
máli þessi: Rökstudd trú á kynbóta-
getu. Gæðastýringarálag þarf að nást í
verðinu, einnig fyrir mjög mikla auka-
fyrirhöfn og kostnað, svo sem innieldi
á líflömbum þar til þau eru sótt. Og
að síðustu innleggsverð á lambi yfir
meðalgerð og fallþunga á bilinu 20-22
kg. Niðurstaðan var því sú að lífhrútur-
inn þyrfti að þrefalda virði sitt miðað
við sláturhús, lífgimbrin að tvöfalda
það og síðan VSK þar á ofan.
Frambærileg sölulömb
Í lambaskoðun fyrir þremur haustum
spurði ég Jón Viðar hvort mínuslausir
lambhrútar með 83 stig væru ekki
gjaldgengir til sölu. Hann sagði vera
svo að sínum dómi. Sívalhyrningar eða
illa hnýflóttir, mjög gulir eða með laka
fótstöðu koma ekki til álita. Vænleiki,
leggur og ómtölur eru góðir stafir til
að styðjast við. Óskasöluhrúturinn hér
á bæ er 55 kíló, með 112 í legg, vel
30 í bakvöðva, 18 í lærum og stigast
84,0 eða meira. Til gamans og nokk-
urrar umhugsunar fyrir lesendur tók
ég saman úr Hrútaskrá 2011–2012
hvernig 41 sæðingahrútur stigaðist
sem lambhrútar.
87,5 stig – 1 hrútur
87,0 stig – 3 hrútar
86,5 stig – 1 hrútur
86,0 stig – 4 hrútar
85,5 stig – 4 hrútar
85,0 stig – 10 hrútar
84,5 stig – 4 hrútar
84,0 stig – 5 hrútar
83,5 stig – 4 hrútar
83,0 stig – 4 hrútar
82,5 stig – 1 hrútur
Hvað gimbrarnar áhrærir eru þær
yfirleitt vel yfir 40 kg., hafa heldur
smækkað við Hafnardalsíblöndunina,
en betri gerð meira en vegur það upp.
Heimaöldu gimbrarnar hafa nú þriðja
vorið í röð farið yfir 70 kg. að meðal-
tali, vegna síðustu vikunnar í apríl. Í
fyrra voru 55% þeirra tvílembdar en
nú 38%. Í vor vantaði í fyrsta skipti
fleiri einlembur til að taka við öllum
marglembingum og öðrum lamb-
gimbra tvílembingum.
Samkvæmt uppgjöri ráðunauta-
þjónustu Bændasambands Húnaþings
og Stranda fyrir síðasta ár var meðal-
bakvöðvi ómskoðaðra gimbra hér
30,8 mm eða sá þykkasti á svæðinu.
Góðir gestir
Það getur verið flókið dæmi að
gera sanngjörn skil öllu því ágæta
bændafólki sem hingað hefur komið
undanfarin haust að sækja líflömb.
En allt er nú þetta samt orðið léttara
eftir að bólusetningarkvöðum var létt
af okkur seljendum en kaupendum
ráðlagt að sprauta lömbin með
breiðvirku ormalyfi strax og heim
er komið, ásamt garnaveikibólusetn-
ingu þar sem það á við. Brýnt er að
kaupendur þvoi vel og sótthreinsi
flutningatæki og hafi í farteskinu
vottorð um það frá dýralækni.
Fyrstir koma, fyrstir fá er góð
regla en vill útvatnast þegar kaup-
endur biðja seljendur að velja fyrir
sig og varðveita lömbin uns þau eru
sótt. Fyrsta boðorð hér, eftir að lamba-
skoðun hefur farið fram, er að forða
okkar eigin líflömbum úr augsýn og
það á einnig við um fyrrnefnd frá-
tökulömb. Ekki dugir að stefna tugum
kaupenda til okkar á einni eða tveimur
helgum um mánaðarmótin sept.-okt.,
því það má vera mikil og jöfn breidd
í lambahópnum svo ekki sé farið að
togast á um þau.
Það eru ekki allir eins og Ásgeir í
Brautarholti í Hrútafirði sem var kom-
inn með tvær fjórlembingsgimbrar í
sinn hóp og fannst lítil sanngirni í að
Páll á Skuggabjörgum í Skagafirði,
hinu megin við jötuna, hefði enga.
Hann greip því aðra sína í fangið og
snaraðist með hana yfir jötuna til Páls.
Til að auðvelda báðum aðilum lífið
höfum við strax eftir lambaskoðun
tekið allt að 250 lömb á hús og gjöf.
Þá eru þau þurr og aðgengileg hve-
nær sem er, svo fremi að kaupendur
láti vita af sér með nokkrum fyrirvara
en komi ekki að tómum kofanum,
heimilisfólk í eftirleit eða að afhenda
sláturlömb á Blönduósi. Þessi inn-
eldisaðferð er ótvírætt kaupendum í
hag. Lömbin hafa líka lært átið, að
drekka úr brynningarkerfum og hafa
spekst mikið. Ekki má gefa kraftmikið
rúlluhey, best að þau fái þurrhey, rök
eða vélarorfshey ef til fellur, þá sleppa
þau algerlega við skitu. Lömbin léttast
sum verulega við þessa fóðurbreyt-
ingu, en þó minna en ætla mætti og
sem dæmi vigtuðum við sölulamba-
hóp í fyrrahaust eftir 2 vikna innigjöf.
3-4 vikum eftir fyrstu vigtun hafði 71
lamb þyngst, mest um 8 kg. Lést höfðu
34, mest um 8 kg. Níu lömb höfðu
staðið í stað.
Einhver ánægjulegasta hliðin á
þessari lambasölu er afar góð og fjöl-
breytt kynni við áhugasamt, fróðleiks-
fúst og skemmtilegt bændafólk víðs
vegar af landinu. Þeir sem langt eiga að
sækja gista gjarnan hjá okkur. Síðust
til að sækja til okkar lömb í fyrra haust
voru þau dásamlegu hjón Sigfús og
Jóhanna á Brekku í Mjóafirði. Það
er ekki ónýtt fyrir heill og heiður
bændastéttarinnar að hafa svoleiðis
fólk í sínum röðum.
Gustur 11-140
Það er afar gaman að fylgjast með vel
ættuðu og efnilegu ungviði. Í fyrravor
átti grákollótt ær, Gráeyg 09-960, tví-
lembingshrút vel hyrndan og ullar-
hvítan sem kom nokkuð á óvart því
faðirinn Roði var líka kollóttur með
verulega gulku sem sitt afkvæmaein-
kenni. Lambið vakti strax athygli fyrir
mjög bráðar framfarir enda móður-
ættin gríðarlega mjólkurlagin og
frjósemi í þrílembufarvegi. T.d. átti
Gráeyg þrjá hrúta í vor. Við lamba-
skoðun í fyrrahaust var hrússi 57 kg.,
114 í legg, ómtölur 34, 3, 4, og 4,5.
Stig var 8 – 8 – 9 – 9 – 8,5 – 18 – 8,5
– 8,0 – 8,5 eða samtals 85,5 og var
hann settur á heima.
Hrútar undan Roða eiga það sam-
eiginlegt föðurnum að vera gæflyndir
og fágætlega duglegir í notkun, það er
bara einu sinni upp, búnir og svo snúið
sér að næstu kind. Sennilega yfirburða
sæðisgjafar enda vildi Jón Viðar fá
Roðasoninn Væng í afkvæmarann-
sókn norður í Árneshrepp. Ég lét það
eftir en lofaði engu um framhaldið.
Ég sel þá sögu ekki dýrari en
ég keypti hana að þar hafi bændur
streymt að Melum með sínar bestu
ær og Vængur hafi verið búinn að
verða til við 100 á hádegi. Við höfn-
uðum því síðan að sinni að láta Væng
á sæðingastöð og í haust keyptum við
Indriði Aðalsteinsson
Bóndi á Skjaldfönn
Sala líflamba
Kal í túnum.