Bændablaðið - 09.08.2012, Blaðsíða 24

24 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. ágúst 2012
Fjölgun refa og röng stefna
ríkisstjórnarinnar
Refurinn er einn af frumbyggjum
landsins og hefur sinn rétt sem
slíkur. Hinsvegar er vitað að frá
landnámi hefur ávallt verið reynt
að takmarka stofnstærð hans með
veiðum og þannig að lágmarka
skaða af hans völdum á búfénaði
og öðrum skepnum landsins.
Fyrir tveimur árum ákvað ríkis-
stjórnin án rökstuðnings að hætta
stuðningi við refaveiðar þrátt fyrir
að sýnt hafi verið fram á að tekjur
ríkissjóðs vegna virðisaukaskatts
af hlutdeild sveitarfélaganna væru
hærri en heildarútgjöld ríkisins. Við
þessu var varað enda ljóst að mörg
sveitarfélög mundu af fjárhagsástæð-
um nota tækifærið og skera niður
fjárveitingar til refaveiða. Nú berast
fréttir víða af landinu af gríðarlegum
fjölda refa og áhyggjur af þessum
vanda fer vaxandi. Meðfylgjandi
ljósmyndir sýna vel vandann sem
við er að etja en á myndunum má
sjá illa dýrbitið sauðfé í Borgarfirði
og á hinni má sjá ref sem er að bera
22 fuglsunga í greni.
Stærð refastofnsins tífaldast
á 30 árum
Sá losaragangur sem viðgengist
hefur á stjórnun refaveiða undan-
farna áratugi hefur ásamt friðun
ákveðinna landsvæða leitt af sér
óhóflega stækkun refastofnsins.
Dr. Páll Hersteinsson, sem stundaði
rannsóknir á íslenska refnum í ára-
tugi, sagði í viðtali í Morgunblaðinu
15. desember 2010 að íslenski refa-
stofninn hafi verið um 1,000 dýr í
lágmarkinu 1973–1975 og miðar
hann þá við hauststofn. Árið 2007
sé stofninn áætlaður um 10.000 dýr
og hafi því tífaldast frá því 30 árum
áður. Líkur má leiða að því að stofn-
inn hafi stækkað með líkum hraða
síðan 2007.
Á þessum
tíma hefur ref-
urinn fært sig
nær byggð og á
síðustu árum er
æ algengara að
dýrbitið sauðfé
finnist og fugl-
um hefur víða
fækkað mikið.
Því leggjast
gríðarlegar fjár-
hagslegar byrðar á fámenn en land-
stór sveitarfélög þar sem skilningur
hefur þó verið á vandamálum sem
upp geta komið í náttúrunni þegar
handleiðslu mannsins nýtur ekki
lengur og stofnar afræningja vaxa
úr hófi. Skaða á fuglalífi vegna frið-
unar og tilviljanakenndra veiða má
vel sjá á Vestfjörðum og víðar. Af
þeim sökum er afar brýnt að koma
skipulagi aftur á refaveiðar.
Hættum öfgum og beitum
skynsemi í þágu náttúrunnar
Í stað þess að vinna að friðun refa
og skera algerlega niður fjárveit-
ingar til refaveiða hefði verið skyn-
samlegra að skipuleggja þær betur
og gera markvissari. Nú liggur fyrir
Alþingi þingsályktunartillaga sem
myndi breyta skipulagi refaveiða
á Íslandi. Undirritaður er fyrsti
flutningsmaður tillögunnar en nái
hún fram að ganga er kveðið á um
að halda refastofninum í hæfilegri
stofnstærð sem gæti legið nærri
4–5.000 dýrum. Til að ná því
markmiði gerir tillagan ráð fyrir
að engin landsvæði verði undan-
skilin refaveiðum, teknar verði aftur
upp greiðslur úr ríkissjóði vegna
fækkunar refa, að samið verði við
Samband íslenskra sveitarfélaga
eða landshlutasamtök sveitarfélaga
um að sjá um skipulagningu veið-
anna og greiðslur til veiðimanna, að
rannsóknir verði á hendi vísinda-
manna en veiðistjórnun á hendi
reyndra veiðimanna og síðast en
ekki síst að greiðslur fyrir hlaupa-
dýr og grenjavinnslu verði þær
sömu um land allt.
Eins og rakið hefur verið þarf
að halda refastofninum í hæfilegri
stofnstærð og því er mikilvægt
að tillaga sem felur í sér breytta
framtíðarskipan refaveiða verði
samþykkt sem fyrst. Við verðum
að komast frá þeirri öfgastefnu sem
umhverfisráðherra og ríkisstjórnin
hefur á þessum málaflokki og setja
fram skynsamlega stefnu í þágu nátt-
úrunnar.
Ásmundur Einar Daðason
alþingismaður
Framsóknarflokksins.
Lesendabás
Ásmundur Einar
Daðason. Refur með 22 þúfutittlingsunga í
kjaftinum á leið í greni.
Mynd /Hilmar Stefánsson
Dýrbitið lamb á Snartarstöðum í Bor-
Mynd /Gunnhildur Birna Björnsdóttir
Fjárvís
Ákall til Bænda-
samtakanna
Við vinnslu á vorupplýsingum á
sauðfjárbókhaldinu (Fjárvís) að
undanförnu hefur komið upp í
huga minn mjög góð grein sem
birtist í Bændablaðinu þann 14.
júní sl.
Þar l i tgreindi Ólafur
Dýrmundsson nokkrar myndir sem
Bændablaðinu höfðu borist af fé
Óskars Halldórssonar á Krossi í
Lundarreykjadal. Ég vil taka fram
að ég var alveg sammála Ólafi með
litgreininguna en ég er sjálfur með
nokkuð litskrúðugan fjárstofn og
tel mig þekkja flest þessara litaaf-
brigða. En þá kemur að alvörunni:
hvernig á að skrá þessa liti í fjár-
bókhaldinu þar sem gagnagrunnur-
inn í Fjárvís gefur ekki möguleika á
að skrá tiltekin litaafbrigði?
Í Fjárvís er hægt að skrá ýmis
litaafbrigði af hvítu, gráu, svörtu,
mórauðu og grámórauðu en það
vantar samt mörg afbrigði eins
og botnuflekkótt, golsuflekkótt,
baugótt, krúnótt, hosótt og svo
mætti áfram telja. Þessi litaaf-
brigði eru þó öll til og viðurkennd
af Bændasamtökunum, t.d. á vegg-
spjaldinu með íslensku sauðfjár-
litunum.
Annaðhvort mógolsótt eða
móflekkótt
Til að standast gæðastýringu í
sauðfjárrækt og halda þar öllum
greiðslum og þess háttar þarf hver og
ein kind að hafa sitt númer og auð-
kenni og vera rétt skráð en hvernig
er það hægt þegar kerfið gefur ekki
möguleika á því að skrá réttan lit
kindarinnar? Sem dæmi má nefna
að kind sem er mógolsuflekkótt
er í kerfinu annaðhvort skráð sem
mógolsótt eða móflekkótt.
Ákall um lagfæringar
Hef ég nokkrum sinnum rætt þessi
mál við Hjálmar Ólafsson, forritara
hjá Bændasamtökunum og aðal-
hvatamann að Fjárvís er ég best veit.
Hann hefur jafnan svarað mér á þá
leið að þetta væri allt í vinnslu en
ekkert hefur gerst.
Vil ég nú skora á þá aðila sem
vinna að þessum málum að bregðast
við þessu ákalli mínu um lagfær-
ingar á áðurnefndu kerfi svo hægt
sé að skrá þessa einstaklinga rétt
í Fjárvís.
Með fyrirfram þökkum,
Árni Bragason
Sunnuhlíð í Vatnsdal
Þjóðhagslegt mikilvægi landsbyggðar
Upplýsingar um íbúaþróun,
búferlaflutninga og spár um lík-
lega fólksfjöldaþróun eru mikil-
vægur grunnur í þjóðhagslegu til-
liti. Þróun síðustu áratuga sýnir
skýrt gríðarlega samþjöppun fólks
á Íslandi á höfuðborgarsvæðið og
reyndar einnig hraða þéttbýlis-
myndun út um land.
Í ársbyrjun bjuggu á höfuð-
borgarsvæðinu í nær algerlega sam-
felldri byggð, þ.e. frá Hafnarfirði
til Mosfellsbæjar, 63% landsmanna
eða rétt tæplega 200 þúsund manns.
Á hinum endanum er það sem
kallað er strjálbýli, þ.e. sveitir og
minni þéttbýliskjarnar með undir
200 íbúum. Þar bjuggu hinn 1.
janúar sl. 6,5% mannfjöldans eða
rúmlega 20 þúsund manns. Svo
brá við á síðasta ári að íbúum í
fámennari byggðakjörnum og
strjálbýli fjölgaði nokkuð umfram
landsmeðaltal eða um 0,6% eftir
meira og minna samfellda fækkun
undangenginn áratug. Þetta og
fleira gefur ákveðnar vísbendingar
um að nokkur veðrabrigði kunni að
vera í vændum í byggðamálum og
veitir ekki af.
Mannekla og húsnæðisskortur
Allvíða af landsbyggðinni berast
nú þær fréttir að þar standi mann-
ekla og húsnæðisskortur hvað helst
í vegi framþróunar og eflingar við-
komandi byggðarlaga. Á mörgum
stöðum við sjávarsíðuna hefur orðið
mikil uppbygging í útgerð og þó ekki
síður landvinnslu sjávarafurða. Má
nefna í því sambandi staði eins og
Vopnafjörð, Þórshöfn, Bolungarvík,
Neskaupstað, Vestmannaeyjar,
Dalvík og marga fleiri. Á öðrum
stöðum eru það fiskeldi, ferðaþjón-
usta, menning og handverk eða
ylrækt, þang- eða þörungavinnsla
sem eru í sókn og kallar á aukinn
mannafla og húsnæði. Ekki má
gleyma hefðbundnum landbúnaði
sem hefur verið að styrkjast með
aukinni fjölbreytni, úrvinnslu heima
á búunum og síðast en ekki síst með
vaxandi útflutningi.
Því miður er framþróun þessara
byggða mörgum annmörkum háð.
Enn skortir víða á að samgöngur og
fjarskipti séu í ásættanlegu horfi.
Flutningskostnaður er hár, þó nú
sé loksins komin til framkvæmda
nokkur jöfnun þar á. Mjög víða á
landsbyggðinni utan stærri þétt-
býlisstaða er uppistaðan af yngra
húsnæði frá áttunda og níunda
áratug síðustu aldar. Því er orðinn
skortur á húsnæði á ákveðnum
svæðum. Skýrist það bæði af því að
nú búa færri einstaklingar í hverju
húsi en áður sem og að íbúum hefur
sumsstaðar tekið að fjölga á nýjan
leik án þess að húsnæði hafi bæst
við. Í nýju fasteignamati kom svo
í ljós að nokkrir staðir sem höfðu
nýlega fengið umtalsverðar sam-
göngubætur stóðu upp úr í hækkun
fasteignamats. Segir það sína sögu
um mikilvægi samgangna í þessu
samhengi öllu.
Ólík staða svæða
Það sem við í daglegu tali köllum
landsbyggð er þó fjarri því að vera
einsleitt mengi. Sum svæði eiga við
erfiðar aðstæður að glíma meðan
önnur standa allvel. Kraginn í svona
100 km radíus út frá höfuðborgar-
svæðinu nýtur um margt góðs af
nábýlinu en finnur líka fyrir Stór-
Reykjavíkursvæðinu sem sterkum
segli sem sogar til sín ýmsa hluti.
Sömuleiðis má segja að staðan sé
nokkuð sterk á Eyjafjarðarsvæðinu
í byggðalegu tilliti, þar hefur verið
fólksfjölgun bæði til langs tíma og
á síðustu árum og þjónustustig er
hátt. Miðausturland hefur alla burði
til að eflast en vantar enn úrbætur
í samgöngumálum fyrir Norðfjörð,
Seyðisfjörð, tengingu Djúpavogs
við Hérað og sama fyrir Borgarfjörð
eystri. Skagafjörðurinn stendur líka
traustum fótum og á síðustu árum
eru vísbendingar um að telja megi
Vestmannaeyjar í þessum hópi.
Eftir standa þá 7-8% þjóðar-
innar á svæðum þar sem glímt
er við alvarlegri byggðavanda.
Snæfellsnes, Húnavatnssýslur,
Suður-Þingeyjarsýs la og
Skaftafellssýslur hafa látið undan
síga, þó finna megi byggðarlög eða
byggðakjarna þar eins og annars
staðar þar sem bærilega gengur.
Bráðavandinn er hins vegar sér-
staklega á Vestfjörðum og í vissum
byggðum á norðausturhorninu.
Sóknaráætlanir mikilvægar
Þó svo að engar töfralausnir séu
til á byggðavandanum og ýmislegt
hafi verið reynt í gegnum tíðina
með misjöfnum árangri er engu
síður tilefni til nokkurrar bjartsýni
í þessum efnum ef rétt verður á
málum haldið. Sóknaráætlanir
landshlutanna eru hér lykilverk-
færi sem og að líta almennt á
bætt búsetuskilyrði og aðstæður á
landsbyggðinni og í hinum dreifðu
byggðum sem einn vænlegasta fjár-
festingakost Íslands. Ofþensluárin
voru landsbyggðinni mjög mótdræg
og henni blæddi meir en endranær í
hinu meinta góðæri. Bóluhagkerfið
hafði neikvæð áhrif á afkomu og
þrótt landsbyggðarinnar sem byggir
afkomu sína á raunverðmætum.
Alltof sterkt gengi krónunnar er gott
dæmi í þessu sambandi en það dró
þrótt úr útflutningsstarfseminni en
jók á skuldsetningu þjóðarbúsins
með óhóflegum innflutningi og
viðskiptahalla. Eftir hrun blasir á
nýjan leik við að útflutningstekjur
á mann á landsbyggðinni eru mun
hærri en á höfuðborgarsvæðinu og
góður gangur er í raunhagkerfinu.
Einnig ríkir nú meira jafnvægi í
efnahagslífinu almennt og ágætt
atvinnuástand er á flestum svæðum
á landsbyggðinni. Þessir þættir ættu
að geta skapað mikilvægan grunn
að sókn landsbyggðarinnar eftir hin
mögru ár „góðærisins“.
Fjárfest í innviðum á
landsbyggðinni
Til þess að ýta enn frekar undir sókn
hefur verið ákveðið að ráðast í viða-
mikil samgöngu- og fjárfestinga-
verkefni á landsbyggðinni. Mörg
þessara verkefna hafa setið á hakan-
um árum saman. Nú eru að hefjast
framkvæmdir við Vaðlaheiðargöng
en þau munu marka tímamót í sam-
göngubótum á Miðnorðurlandi og
Norð-Aausturlandi sem og styðja
við bakið á fyrirhugaðri uppbygg-
ingu í Þingeyjarsýslum. Í nýrri fjár-
festingaáætlun ríkisstjórnarinnar
er jafnframt gert ráð fyrir flýtingu
Norðfjarðar- og Dýrafjarðarganga.
Þar er líka gert ráð fyrir fjármagni
í nýbyggingu við Háskólann á
Akureyri, uppbyggingu ferða-
mannastaða um land allt og fjárfest-
ingu í nýjum Herjólfi og úrbótum í
Landeyjahöfn. Það sem gerir kleift
að ráðast í jafn viðamikla innviða
fjárfestingu á landsbyggðinni eru
auknar tekjur ríkissjóðs af sérstöku
veiðigjaldi. Við þær aðstæður, sem
nú eru uppi í íslenskum sjávarút-
vegi, er skynsamlegt og sanngjarnt
að nýta umframarð í óvenju góðu
árferði til að fjárfesta í möguleikum
og tækifærum landsbyggðarinnar.
Sú ráðstöfun mun skila þjóðinni
allri miklum ávinningi til framtíðar
litið.
Steingrímur J. Sigfússon.
Höfundur er starfandi iðnaðar-
ráðherra og fer með byggðamál.
Steingrímur J. Sigfússon.