Bændablaðið - 09.08.2012, Blaðsíða 18

Bændablaðið | Fimmtudagur 9. ágúst 201218
Mótekja í Mýrdal
Hvernig þekkir maður mó og
hvernig á að nálgast hann?
Skafheiður himinn og sól.
Doktorsneminn í fornleifafræði við
HÍ, Nikola Trbojevic, er mættur á
tröppurnar hjá mér í Skógum undir
Eyjafjöllum vopnaður stunguspaða.
Verkefni dagsins er að grafa upp mó
að Reyni í Mýrdal og nota í tilraun
sem Nikola hyggst framkvæma. Í
ritgerð sinni er hann að bera saman
mismunandi eldsneyti fyrr á tímum
með tilliti til mengunar og hitunar.
Hann hefur orðið sér úti um birki,
viðarkol, tað og torf en vantar mó
fyrir tilraunina. Nikola setti sig í
samband við undirritaðan, minjavörð
Suðurlands, vegna málsins sem rak
í hálfgerðan rogastans. Mótekja er
einn af þessum gömlu starfsháttum
sem margir kunna óljós skil á en
haldbær kunnátta er að deyja út.
Hvernig þekkir maður mó og hvernig
ber maður sig að við mótekju?
Mór var helsta eldsneyti landans
Íslenskir fornleifafræðingar þekkja
býsna vel til mós sem var eitt helsta
eldsneyti landans allar götur fram
undir seinna stríð. Eins er það almenn
vitneskja að mór er samanþjappaðar
plöntuleifar. Móaska kemur iðulega
fram í fornleifauppgröftum og eins
er mógrafir og móþurrkunarsvæði
víða að finna.
Eftir að hafa rætt við Þórð
Tómasson safnvörð í Skógasafni
varð ljóst að mór lægi ekki á lausu á
Íslandi. En Þórður dó ekki ráðalaus
heldur vísaði á Jón Sveinsson í
Reynishverfi sem hafði stungið mó
í Mýrdalnum sem ungur maður.
Mógröf tekin
Þá var brunað af stað austur á bóginn
í landróverjeppa. Á Reyni hittum
við fyrir téðan Jón sem fór með
okkur á gamla mótekjusvæðið við
Grafargil. Núverandi landeigandi
hafði veitt okkur góðfúslegt leyfi
til graftrar. Jón benti okkur á blett
við gilið þar sem gamlar mógrafir
voru sín til hvorrar handar. Gröfin
skyldi vera 1,6x3 m. Og upphófst
þá gröfturinn. Stunguspaðarnir
átu sig í gegnum hverja Heklu- og
Kötlugjóskuna á fætur annarri.
Aldirnar lágu í snyrtilegri hrúgu
við hlið ört dýpkandi grafarinnar.
Mólag á tveggja metra dýpi
Tvisvar töldum við víst að við
værum komnir niður á mólagið
og tvisvar sóttum við Jón. Í bæði
skiptin hristi hann hausinn og
ekki var frítt við að glott léki um
varirnar.
Eftir umtalsverðan svita var loks
komið niður á mólagið, á um 2ja
metra dýpi. Nú kinkaði Jón kolli.
Að forskrift Jóns stungum við
hnausa sem voru um spaðabreidd
og spaði á dýpt. Þannig voru
kögglarnir fluttir heim í Skóga og
þeir ristir þar í um 1 tommu sneiðar.
Þá var sneiðunum staflað upp til
þurrkunar.
Mórinn verður brenndur í
tilgátubæ Eiríks rauða
Þegar mórinn er orðinn vel þurr
ætlar Nikola að brenna hann í
tilgátubæ Eiríks rauða í Haukadal
og mæla mengunina og hitann.
Hver veit nema væn flís af feitum
sauð verði mógrilluð í Skógum í
haust?
Minjavörður Suðurlands
uggi@fornleifavernd.is
Fornar hefðir og gamalt handbragð
Uggi Ævarsson
Myndir: Uggi Ævarsson og Nikola Trbojevic
Hægt að lesa jarðlögin. Minnisvarði um eldgos, mólagið neðst.
Nikola hefst handa við gröftinn. Þar sem þrír kögglar koma saman ... -
kar sneiðar.
jarðræktar
2012