Fréttablaðið - 15.02.2012, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 15. febrúar 2012 13
Í grein minni Hrunið 2016 sem birtist þann 11. febrúar hér í
Fréttablaðinu fór ég yfir sviðs-
mynd sem lýsir því hvernig
gjaldeyrishöft, eignabóla og
röng stefna ríkisstjórnar og
Seðlabanka getur leitt til annars
efnahagshruns. Mín skoðun er
að hver dagur sem líður á meðan
ekki er snúið frá rangri stefnu
sé þjóðinni afar dýr.
Nú eru meira en þrjú ár liðin
frá hruni og atvinnuleysi er
enn alltof mikið og fjárfesting
í sögulegu lágmarki. Verðbólga
er mikil, sem og skuldsetn-
ing, vextir háir en það heggur
enn mjög í ráðstöfunartekjur
heimilanna og ekki bætir stöð-
ugt aukin skattheimta ríkisins
stöðuna. Gjaldeyrishöft lama
atvinnulífið og brengla verð-
myndun þannig að fjármagn
leitar ekki í hagkvæmustu not
heldur frekar í froðuna sem
byggist upp í kringum eignaból-
ur á fastafjármunum, ekki síst
húsnæði. Það er nauðsynlegt að
bregðast hratt við og rjúfa þenn-
an vítahring. Það verður best
gert með því að ráðast gegn höf-
uðmeinsemdinni, það er gjald-
eyrishöftunum.
Margir kaflar hafa verið
skrifaðir í hagfræði um hvernig
sé best að afnema gjaldeyris-
höft, eftir gengisfall og fjár-
málakrísu. Seðlabankinn er með
„áætlun“ sem því miður er mein-
gölluð og gengur út á það helst
að leysa úr snörunni óábyrga
erlenda lánardrottna sem áttu
stóran þátt í hruninu. Til þess
ætlar Seðlabankinn, fyrir hönd
okkar Íslendinga, að eyða mikl-
um tíma og fjármunum þar sem
þjóðin endar með reikninginn,
skattpínd innan gjaldeyrishafta
eins og lýst var í sviðsmyndinni
í minni fyrri grein.
Áætlun og framkvæmd
afnáms gjaldeyrishafta er ein
mikilvægasta efnahagsaðgerð
Íslandssögunnar, þar verðum
við að hafa hraðar hendur og
hafa skynsemi og þor í að velja
einföldustu og bestu leiðina.
Hún er að afnema gjaldeyrishöft
með því að taka upp alþjóðlega
mynt, einhliða. Með því vinnst
margt:
■ Afnám gjaldeyrishafta
hefur alltaf leitt af sér inn-
streymi fjármagns, ekki
útstreymi þar sem þessi leið
hefur verið farin
■ Hagvöxtur tekur strax við
sér því fjárfesting í hagkerfinu
eykst mjög hratt
■ Alþjóðleg fyrirtæki setja upp
útibú eða kaupa innlenda starf-
semi á sviði banka, trygginga,
olíudreifingar, á matvörumark-
aði og víðar, sem eykur sam-
keppni og bætir hag neytenda
■ Verðtrygging fellur niður,
því hennar er ekki þörf þegar
alþjóðleg mynt er annars vegar
■ Vextir lækka mjög hratt, á
nokkrum misserum, ekki árum,
að því sem gerist í viðkomandi
mynt á alþjóðlegum markaði
■ Afkoma ríkis batnar, bæði
vegna lægri vaxta og aukinna
tekna með hagvexti, og forsend-
ur eru til þess að lækka skatta
Allt þetta eykur strax ráðstöf-
unartekjur heimilanna. Verð-
trygging hverfur, vextir lækka,
atvinna eykst, skattar lækka
og samkeppni á markaði skilar
lægra verði. En það sem mestu
skiptir er að ónýtri peninga-
stjórn er skipt út fyrir alþjóð-
lega viðurkennda mynt. Það
hefur í för með sér að Ísland er
aftur opið land, þar sem ekki
þarf að sækja um leyfi til þess
að eiga alþjóðleg viðskipti eða
t.d. fyrir farareyri erlendis. Með
því er tryggt að íslenska krónan
getur ekki vaxtapínt almenn-
ing né búið til þær eignabólur
og kreppur sem fylgt hafa henni
um árabil.
Í hagfræði er alkunna að ekk-
ert fæst ókeypis. Kostnaður-
inn við að afsala sér sjálfstæðri
peningastjórn er sá að ekki er
hægt að prenta peninga í eigin
mynt og þar með verðfella þá
t.d. til að bjarga bönkum. Miðað
við nýafstaðna reynslu heimsins
af slíku myndu líklega marg-
ir segja að þetta væri kostur,
en ekki galli á því að skipta út
mynt. Bankar þurfa þá að standa
undir sjálfum sér og geta ekki
velt reikningnum yfir á almenn-
ing. Eins er það svo að gengis-
felling eða verðbólga getur á
stundum létt undir hjá einhverj-
um atvinnugreinum eða hópum,
en skaðar yfirleitt meginþorra
almennings. Ríkið þarf þá líka
að sýna meiri ráðdeild og getur
ekki rekið sig með fjárlagahalla.
Fjárlagahalli í dag er skattar á
morgun, þannig að slík ráðdeild
ætti að auka hagsæld til lengri
tíma, það er þá ekki verið að
ganga á hag framtíðarkynslóða.
Að skipta út myntinni tekur
innan við 3 mánuði. Ísland getur
þess vegna valið hvaða dagsetn-
ingu sem er, t.d. 30. júní 2012.
Hægt er að taka upp evru, dollar
eða Kanadadollar en við vitum
að Kanada er mjög vinsamlegt í
garð þess að við tökum upp mynt
þeirra. Sú mynt er talin einhver
sú traustasta í heiminum í dag,
því náttúruauðlindir landsins
eru gríðarlegar og framleiðsla
þess mjög svipuð því sem gerist
á Íslandi.
Áhætta af einhliða upptöku
er lítil þar sem hægt er að hafa
tímabundin höft á fjármagns-
flutningum þar til bankar eru
farnir að geta fjármagnað sig
erlendis í sinni nýju heimamynt.
Dæmin sýna að endurhverf við-
skipti og sértryggð fjármögn-
un íslenskra banka yrðu strax
auðveldari ef eignir þeirra
væru í viðurkenndri mynt í stað
íslensku krónunnar undir gjald-
eyrishöftum. Þetta, auk þess
trúverðugleika sem ný mynt
gefur landinu og atvinnulífinu,
mun gera aðlögun að afnámi
allra hafta skjótvirka.
Andstæðingar einhliða upp-
töku segja oft að sú leið sé of dýr
og láta þar með að því liggja að
aðrar leiðir séu ódýrari. Í því
felst sú ranga forsenda að það sé
til dæmis ókeypis að vera með
gríðarlegan gjaldeyrisforða að
láni til þess að styðja stefnu um
afnám gjaldeyrishafta sem á
endanum er dæmd til að mis-
takast með miklum skaða fyrir
íslenska atvinnuvegi og á endan-
um allt hagkerfið. Einnig er það
í besta falli óskhyggja að halda
því fram að aflétting gjald-
eyrishafta í gegnum þátttöku í
Efnahags- og myntbandalaginu
(EMU) verði ókeypis.
Í fyrsta lagi munum við þurfa
að bíða í yfir áratug eftir þeirri
lausn með tilheyrandi skaða af
óbreyttu ástandi og í öðru lagi
munum við án efa þurfa að fórna
umtalsverðum auðlindahags-
munum þjóðarinnar í samn-
ingum til þess að komast inn
í Evrópusambandið, verði það
samstarf og sú mynt ennþá til
staðar þegar á hólminn verður
komið. Það er hins vegar skiljan-
legt að Seðlabankinn vilji ekki
skoða einhliða upptöku þar sem
sú leið felur í sér að Seðlabank-
inn er lagður niður. Afnám
gjaldeyrishafta með einhliða
upptöku er hins vegar ódýr-
asta leiðin fyrir aðra Íslendinga
vegna þess hversu dýr gjaldeyr-
ishöft eru íslenskum þegnum og
atvinnulífi.
Í fyrri grein minni, Hrunið
2016, færði ég fyrir því rök að ef
ekkert er að gert í peningastjórn
þjóðarinnar er líklega annað
hrun í uppsiglingu. Ég rita
þessar greinar vegna þess að
ég lærði af reynslunni frá fyrra
hruni að það verður að tala um
svona hluti í almennri umræðu á
Íslandi. Fyrir hrun byrjaði ég að
vara við ójafnvægi og erfiðleik-
um á Íslandi allt frá árinu 2003
og þá spáði ég því að haustið
2007 myndu eignamarkaðir og
krónan gefa mikið eftir við lok
stórframkvæmda fyrir austan
og þegar alþjóðlegt áhættuálag
myndi aukast. Þær viðvaranir
mínar náðu þá því miður ein-
ungis til bankastjóra, ráðherra,
starfsmanna Seðlabankans og
annarra innan fjármála- og
embættismannakerfisins. Ég vil
því skrifa þessar greinar núna
opinberlega fyrir almenning til
að auka meðvitund um hætturn-
ar af rangri stefnu og benda á
að hægt sé að bregðast við þeim.
Við Íslendingar höfum ekki efni
á öðru en að bregðast hratt við,
afnema gjaldeyrishöft og skipta
út ónýtri peningastjórn á þessu
ári.
Afstýrum öðru hruni
Fjármál
Heiðar Már
Guðjónsson
hagfræðingur
Afnám gjaldeyrishafta með einhliða upp-
töku er hins vegar ódýrasta leiðin fyrir
aðra Íslendinga vegna þess hversu dýr
gjaldeyrishöft eru íslenskum þegnum og atvinnulífi.
Bless, Jakobína
Jakobína Ingunn Ólafsdótt-ir, doktorsnemi í menntunar-
fræðum, sendir mér kveðju sína
í Fréttablaðinu þann 9. febrúar. Í
greininni segir hún, að „þekking
á málefnum uppeldis og menntun-
ar sé lokuð inni í fílabeinsturnum
menntaelítunnar“. Stöku sinnum
„geysist hins vegar fram á völl-
inn leikmenn eins og veðurfræð-
ingar og gamlir stjórnmálamenn
með illa ígrundaðar fullyrðing-
ar“. Doktorsnemanum þykir sem
sé ekki við hæfi að fólk eins og
veðurfræðingar og gamlir stjórn-
málamenn tjái sig um menntun-
armál. Auk þess segir hún að ég
sé hvergi nærri nógu menntaður
til þess að geta haft á þeim mark-
verða skoðun. Svona er víst talað
úr fílabeinsturnunum. En hvers
eiga veðurfræðingar að gjalda?
Samt segir doktorsneminn:
„Vissulega er það áhyggjuefni að
25% drengja geti ekki lesið sér
til skilnings“. Hún nefnir hins
vegar ekki með einu orði hvað
beri að gera til þess að ráða bót á
því. Þó hún vilji helst meina mér
það get ég þó ekki látið hjá líða
að nefna aftur hann pabba minn.
Hefði Jakobína Ingunn Ólafs-
dóttir verið kennari hjá honum og
ekki náð meiri árangri með bekk-
inn sinn eftir tíu ára starf en svo
að fjórði hver drengur í bekkn-
um hefði ekki getað lesið sér til
skilnings hefði hann pabbi minn
ekki endurráðið hana til kennslu
barna vestur á Ísafirði. Það hefði
svo sem verið í lagi. Hún hefði þá
bara getað farið í doktorsnám í
menntunarfræðum.
Í lokin ræðir doktorsneminn
um grunnskólann á síðustu öld.
Hún segir: „Eflaust má gera því
skóna að hversu vel heppnuð
þöggunin var í fyrirhrunssam-
félaginu megi rekja til afleits upp-
eldis í grunnskólum á síðustu öld.“
Nú sé ég ekki betur af mynd-
inni, sem greininni fylgdi, en að
doktorsneminn hafi – rétt eins og
ég – hlotið sitt uppeldi í grunn-
skólum síðustu aldar. Ég er nú
þokkalega ánægður með það
grunnskólauppeldi sem ég hlaut.
Doktorsneminn telur sig hins
vegar hafa hlotið þar afleitt upp-
eldi. Mikið er það nú leiðinlegt. En
fólk ber víst uppeldisins merki.
Svo er sagt.
Við náum því örugglega ekki
saman – enda sitt hvorum megin
veggjar fílabeinsturnsins. Bless,
Jakobína. Farnist þér vel í þínu
námi.
Menntamál
Sighvatur
Björgvinsson
fv. ráðherra
Við náum því
örugglega
ekki saman – enda sitt
hvorum megin veggjar
fílabeinsturnsins.