Fréttablaðið - 21.02.2012, Blaðsíða 18

18 21. febrúar 2012 ÞRIÐJUDAGUR
Fyrir skömmu sendi Ríkisend-urskoðun frá sér skýrslu um
Náttúruminjasafn Íslands, stöðu
þess og framtíðarhorfur. Í skýrsl-
unni eru áfellisdómar um fram-
kvæmd laga um safnið, ástand
þess og starfsumhverfi. Allt er það
því miður bæði satt og rétt. Fram-
kvæmd laganna er í skötulíki, fjár-
veitingar eru snautlegar, húsnæð-
ismálin óviðunandi, safnkosturinn
nær allur ótiltækur, sýningar
engar, stefnumótun í uppnámi og
samvinna við Náttúrufræðistofn-
un Íslands ekki sem skyldi.
Svona hefur gengið í áraraðir
og við lestur skýrslunnar verður
ekki séð að embættismenn innan
Mennta- og menningarmálaráðu-
neytisins hafi verið Náttúruminja-
safninu hjálplegir. Vonandi verð-
ur skýrsla Ríkisendurskoðunar til
þess að ráðin verði bót á þessari
ömurlegu stöðu.
Náttúruminjasafninu er skv.
þar að lútandi lögum ætlað að
vera höfuðsafn á borð við Þjóð-
minjasafn og Listasafn Íslands, og
fjárveitingar til þess, stærð þess
og staða ætti að vera sambærileg
við þessi söfn. Það ætti sem sé að
vera í eigin húsnæði með rúmgóða
sýningarsali og helst á svipuðum
slóðum og hin höfuðsöfnin, þ.e.
miðlægt í höfuðborginni. Safninu
er ætlað að varpa ljósi á náttúru
landsins, nýtingu auðlinda og nátt-
úruvernd, safna náttúrugripum og
vera miðstöð þekkingar. Það á að
miðla fræðslu um íslenska náttúru
til skóla, námsfólks, fjölmiðla og
almennings og annast rannsóknir
á starfssviði sínu.
Það á einnig að þjóna erlendum
ferðamönnum. Því er líka ætlað að
að vera miðstöð safnastarfsemi á
sínu sviði, vera öðrum náttúru-
minjasöfnum til ráðuneytis og
stuðla að samvinnu þeirra og sam-
hæfingu.
Allt er þetta í samræmi við
almennan skilning á höfuðsafni
og sýnir löngun til þess að standa
jafnfætis öðrum þjóðum á þessu
sviði. Ekkert af þessu hefur þó
komið til framkvæmda. Fyrir
vikið standa Íslendingar að baki
öðrum þjóðum í Evrópu og kannski
á hnettinum öllum.
Náttúruminjasafnið er afsprengi
Hins íslenska náttúrufræðifélags
(HÍN) líkt og Náttúrufræðistofnun
Íslands. Félagið var stofnað 1889
og megintilgangur þess var að
koma á laggir náttúrugripasafni
til að glæða áhuga fólks á nátt-
úru landsins og efla rannsóknir á
henni. Þetta tókst og félagið kom
á fót ágætu sýningar- og vísinda-
safni sem það rak við góðan orð-
stír allt fram undir miðja 20. öld.
Þá var gert samkomulag við ríkið
um að það yfirtæki þennan rekst-
ur, það fékk til sín eigur safnsins,
náttúrugripi, bókakost, handrit og
skjöl og auk þess drjúga peninga-
upphæð sem félagsmenn höfðu
dregið saman og sett í byggingar-
sjóð. Á móti lofaði ríkið að reka
safnið og sýningar þess og reisa
yfir það hús sem sómi væri að.
Við þetta var ekki staðið. Sýning-
arsalur safnsins í Safnahúsinu við
Hverfisgötu var aflagður 1960 og
safnið þá flutt í bráðabirgðahús-
næði við Hlemm en vorið 2008
voru sýningarnar teknar niður
og safngripum pakkað í kassa þar
sem þeir eru enn.
Eitt aðalstefnumið HÍN hefur
lengi verið að berjast fyrir því að
Náttúruminjasafn Íslands rísi af
grunni, safn sem sómi íslenskri
þjóð, gestum hennar og sérstæðri
náttúru landsins.
Í því skyni hefur stjórn félags-
ins gengið á fund menntamála-
ráðherra, umhverfisráðherra og
borgarstjóra til að þrýsta á um
að eitthvað verði gert í málinu.
Það heyrir að vísu einkum undir
Menntamálaráðuneyti en teng-
ist Umhverfisráðuneyti gegn um
Náttúrufræðistofnun Íslands, sem
á að vera helsti samstarfsaðili og
bakhjarl safnsins. Náttúruminja-
safnið tengist einnig Reykjavíkur-
borg og m.a. hefur lóð fyrir safn-
ið og sérstakt Náttúruhús lengi
verið á skipulagskortum í grennd
við Norræna húsið í Vatnsmýri.
Allsstaðar var stjórninni vel tekið
og af miklum skilningi. Ráðherr-
arnir eru vinstri grænir náttúru-
verndarsinnar og þekkja vel sögu
Náttúruminjasafnsins og aðstæð-
ur þess. Borgarstjóri hafði einnig
fullkominn skilning á málinu. Öll
hétu þau að beita sér í því og sam-
ræma krafta sína. En því miður,
enn hefur ekkert gerst.
Í haust sem leið birtist grein
í Morgunblaðinu eftir Ágúst H.
Bjarnason og þar skorar hann á
stjórn HÍN að segja upp samningi
sínum við ríkið frá 1947 vegna
vanefnda og krefja það í leiðinni
um þá náttúrugripi, skjöl og hand-
rit sem það fékk í hendur, eða and-
virði þeirra, ásamt með bygging-
arsjóðnum uppreiknuðum. Þetta er
sanngirniskrafa en áður en á hana
verður látið reyna vill stjórn HÍN
sjá hverju skýrsla og tillögur Rík-
isendurskoðunar geta skilað. Áfell-
isdómurinn sem hún birtir kann að
brýna Mennta- og menningarmála-
ráðuneytið til dáða, það þarf að
reka af sér, og allri stjórnsýslunni,
slyðruorðið. Umræður undanfar-
inna daga gætu verið upphaf þess.
Íslendingar byggja atvinnu sína
og líf í landinu á náttúrugæðum
þess. Þau eru undirstaða landbún-
aðar, sjávarútvegs, orkuvinnslu og
ferðamennsku. Það er hneisa að
geta ekki boðið landsmönnum og
ferðalöngum upp á vandaðar sýn-
ingar og fræðslu í veglegu höfuð-
safni um hina dýrmætu náttúru
landsins. Náttúruminjasafn við
hæfi verður að rísa. Það þarf að
starfa í sátt og góðu samstarfi við
Náttúrufræðistofnun, Hafró, Veð-
urstofu og aðrar sambærilegar
rannsóknarstofnanir og vera í
góðum tengslum við háskólastofn-
anir landsins. Mennta- og menn-
ingarmálaráðuneyti ber að styðja
það af heilum hug, ryðja hindr-
unum úr braut þess og tryggja að
fjárveitingarvaldið leggi fram það
fé sem nauðsynlegt er til að það
geti starfað í anda gildandi laga.
Á síðustu dögum hefur athyglis-
verðri hugmynd um húsnæði Nátt-
úruminjasafns Íslands skotið upp
kolli, sem er Perlan á Öskjuhlíð.
Það húsnæði kann vel að henta
safninu og ber að gaumgæfa þenn-
an kost vel. Ekki þarf að fjölyrða
um ágæti staðsetningarinnar í
Öskjuhlíðinni og þótt húsnæðið sé
ekki skraddarasniðið utan um safn
náttúrumuna þá vegur glæsileiki
þess það upp og sjóndeildarhring-
urinn sem umlykur það.
Náttúruminjasafn
Íslands
Það er eitt atriði í nýföllnum vaxtadómi sem skiptir öllu
máli varðandi túlkun á heildar-
niðurstöðunni.
Stjórnarsinnar á Alþingi, og
auðvitað líka fulltrúar Samtaka
fjármálafyrirtækja, eru á því að
vaxtadómurinn hafi ekki áhrif
á þá sem hugsanlega voru í van-
skilum. Þeir telja jafnvel að það sé
vafi á að dómurinn gagnist þeim
sem voru með lán í frystingu, eða
greiðslujöfnun. Hvernig þeir hins
vegar fara að því að lesa slíkt út
úr dómi Hæstaréttar er mér hulin
ráðgáta.
Til að fá á hreint hver mín skoð-
un er, þá er hún að sú að dómur-
inn sé skýr um það atriði að ekki
sé heimilt að endurreikna vexti
fyrir liðna tíð. Með öðrum orðum,
greiddur gjalddagi er fullgreidd
krafa og við því verður ekki hrófl-
að. Þar breytir engu þó hluti láns
sé í vanskilum, frystingu eða
greiðslujöfnun. Þá er jafnframt
skýrt, að greiðsluseðill sem aldrei
hefur verið réttur, getur undir
engum kringumstæðum orðið
grundvöllur dráttarvaxtakröfu.
Og því stendur eftirfarandi upp úr:
1) Lán sem inniheldur ólögmæt
gengistryggingarákvæði skal
bera samningsvexti til þess
dags, er eftirfarandi atriði
voru öllum aðilum máls ljós;
a) að lánið innihélt ólögmæt geng-
istryggingarákvæði
b) og lög mæltu fyrir um meðferð
vaxta á slíkum lánum.
Það skiptir engu hverjar eftir-
stöðvar láns eru á þeim tímum
sem vaxtabreyting á sér stað.
Það sem var hugsanlega í van-
skilum fyrir vaxtabreytingu,
tekur sömu vexti og aðrar krón-
ur í höfuðstólnum. Sama á við um
frystingu og greiðslujöfnun. Allar
krónur lánsins taka sömu vexti.
Og þeir vextir breytast á þeim
dögum sem að framan er skýrt.
Það er, við setningu laganna hans
Árna Páls, nr. 151/2010, þann 29.
desember 2010 fyrir öll lán sem
dæmd voru ólögleg fyrir þann
tíma, og svo við dómsuppkvaðn-
ingu í málum sem leyst eru eftir
setningu laganna.
Þá komum við að því að útskýra
af hverju stjórnarsinnum og
bankamönnum er svo starsýnt á
vanskilaþáttinn. Það er augljóst
þegar forsendur máls eru skoð-
aðar.
Ágreiningurinn í málinu sem
við erum að tala um hér snerist
um heimild Frjálsa fjárfestinga-
bankans hf. til að skuldajafna
málskostnaðarskuld sinni við lán-
þegana á móti gjaldfallinni skuld
þeirra við bankann. Því þurfti
dómurinn bara að taka afstöðu til
þess hvort um gjaldfallna skuld
væri að ræða hjá lánþegunum.
Ef svo hefði verið, það er, ef
lánþegarnir hefðu verið í vanskil-
um, þá hefði aldrei komið til álita
að dæma um heimild til aftur-
virkra vaxta. Rétturinn hefði ein-
faldlega sagt; lánþegi var í van-
skilum og skal þá þegar af þeirri
ástæðu heimila skuldajöfnuð, og
við værum bara í nákvæmlega
sömu stöðu og fyrir dóminn.
EN. Og þetta er eitt stærsta
EN-ið í íslenskri réttarsögu ætla
ég að leyfa mér að segja.
Lánþegarnir höfðu alltaf greitt
allt í þessu tilfelli. Þau borguðu
allt það sem bankinn setti upp og
voru því ekki í neinum vanskil-
um. Þess vegna þurfti að útkljá
málið um heimild bankans til að
reikna til gjaldfallinna krafna, þá
vexti sem bankinn taldi sig eiga
inni fyrir liðna tíð. Og þá varð
málið safaríkt.
Og spurningunni sem allir biðu
eftir að yrði svarað, var svarað,
með skýrum og óumdeilanlegum
hætti í dómi Hæstaréttar.
Bankanum er ekki heimilt að
reikna sér hærri vexti fyrir liðna
tíð og því getur heldur ekki verið
um vangreiðslu að ræða af þeim
forsendum hjá lánþeganum. Því
er kröfunni um skuldajöfnuð
hafnað. Vanskil skipta í þessu
svari engu máli, enda ekki um
þau spurt og hafa þau því engin
áhrif á niðurstöðuna. Þetta sner-
ist því alltaf um skuldajöfnuð.
Þetta með vextina bara datt inn,
næstum því óvart.
Staða lánþega er skýr
Fjármál
Guðmundur Andri
Skúlason
talsmaður Samtaka
lánþega
Náttúruminjasafn
Árni Hjartarson
Esther Ruth
Guðmundsdóttir
Ester Ýr Jónsdóttir
Hilmar J. Malmquist
Jóhann Þórsson
Kristinn J.
Albertsson
Stjórnarmenn
í Hinu íslenska
náttúrufræðifélagi
Á síðustu dögum hefur athyglisverðri
hugmynd um húsnæði Náttúruminja-
safns Íslands skotið upp kolli, sem er
Perlan á Öskuhlíð. Það húsnæði kann vel að henta
safninu og ber að gaumgæfa þennan kost vel.
Þar breytir engu þó hluti láns sé í van-
skilum, frystingu eða greiðslujöfnun. Þá
er jafnframt skýrt, að greiðsluseðill sem
aldrei hefur verið réttur, getur undir engum kringum-
stæðum orðið grundvöllur dráttarvaxtakröfu.
Laaaaaaaaaangbestar?
Mörgum finnst Superfries vera laaaangbestu
frönskurnar og þær eru nú betri en nokkru sinni
áður. Sérvaldar kartöflur, steiktar í repjuolíu og
kryddaðar með sjávarsalti. Prófaðu núna!