Fréttablaðið - 01.09.2012, Blaðsíða 42

1. september 2012 LAUGARDAGUR42
Þ jóðhetjan Aung San stofnaði búrmneska her-inn á fimmta áratug síðustu aldar og samdi um
sjálfstæði Búrma við Breta, en hann var myrtur
hálfu ári áður en Búrma hlaut formlegt sjálfstæði.
Aung San var faðir Aung San Suu Kyi.
Árið 1962 var ríkisstjórninni steypt af stóli af
hernum og næstu 28 árin voru öll mótmæli kæfð í
fæðingu af herforingjastjórninni. Árið 1988 höfðu
þegnar landsins fengið nóg af lélegri efnahags-
stjórn og pólitískri kúgun og mótmælaalda fór
um landið allt. Nokkur þúsund manns létu lífið.
Svo vildi til að Aung San Suu Kyi var nýkomin til
Búrma og varð vitni að því þegar helsærðir mót-
mælendur voru fluttir á spítalann þar sem hún
var að hjúkra móður sinni. Suu Kyi stofnaði NLD-
flokkinn mánuði seinna og kosningar voru haldnar
árið 1990 þar sem NLD-flokkurinn hlaut um 80%
þingsæta. Herforingjastjórnin hunsaði niðurstöð-
ur kosninganna og hneppti Suu Kyi í stofufangelsi
næstu tvo áratugi.
Fyrir tveimur árum tók að birta til í lýðræðis-
málum Búrma en Suu Kyi hefur verið látin laus úr
haldi ásamt nokkur hundruð pólitískum föngum.
Einnig hafa verkalýðsfélög og verkföll verið leyfð
og ritskoðun fjölmiðla minnkað. Kosningarnar sem
haldnar voru í apríl á þessu ári voru almennt tald-
ar hafa farið vel fram og NLD-flokkurinn vann 43
af þeim 45 þingsætum sem kosið var um. Nýkjörn-
ir þingmenn tóku sæti á þinginu í sumar..
Þegar Bretar réðu yfir land-inu kölluðu þeir nýlenduna
Búrma og við sjálfstæði varð
Búrma opinbert nafn þess.
Búrma, eða Bama á frummál-
inu, dregur nafn sitt af stærsta
þjóðflokki landsins en í Búrma
eru 137 ólík þjóðarbrot viður-
kennd af yfirvöldum og mörg
þeirra hafa barist sín á milli á
marga áratugi. Margir telja því
nafnið ekki fallið til að efna til
sátta þar sem það vísar ein-
ungis til stærsta og valdamesta
þjóðar brotsins.
Árið 1989 tók herforingja-
stjórnin einhliða ákvörðun
um að breyta nafni landsins í
Mjanmar en það var ári eftir
að friðsöm mótmæli stúd-
enta breyttust í blóðbað um
gjörvallt landið. Að mati Bo
Kyi, ritara Samtaka pólitískra
fanga í Búrma, breyttu yfir-
völd nafninu í von um að blóð-
baðið félli í gleymsku. Marg-
ir, þar á meðal hin dáða Aung
San Suu Kyi, kjósa að nota
nafnið Búrma þar sem þeir
telja ríkisstjórnina ekki lög-
mæta og því ekki hafa heimild
til að endurnefna landið.
B
aráttan fyrir lýðræði
í Asíuríkinu Búrma
hefur nú staðið yfir
hátt í hálfa öld.
Landið er eitt van-
þróaðasta ríki heims
enda hefur herforingjastjórn ráðið
þar ríkjum meira og minna frá því
Búrma hlaut sjálfstæði frá Bretum
árið 1948. Viðskiptabann við Vestur-
lönd hefur einnig sett sinn svip á
efnahag landsins. Borgarastyrjöld
hefur geisað þar víða, meðal ann-
ars í Kachin-héraði við landamæri
Kína og auk þess hefur alda ofbeldis
nýlega brotist út í Arakan-héraði við
Bengalflóa.
Að undanförnu hafa orðið ýmsar
breytingar sem glæða von um að
lýðræði geti orðið að veruleika
í Búrma. Herforingjastjórninni
hefur verið breytt í borgaralega
ríkisstjórn, fjölmörgum pólitískum
föngum hefur verið sleppt úr haldi
og Aung San Suu Kyi mun taka sæti
á þingi í þessum mánuði ásamt fleiri
félögum NLD-flokksins (National
League for Democracy). En telja
íbúar Búrma að ástæða sé til bjart-
sýni? Hvernig er hægt að treysta
orðum ríkisstjórnar sem hefur
kúgað þjóðina með ofbeldi og gróf-
um mannréttindabrotum í áratugi?
Bær útlaganna í Taílandi
Bærinn Mae Sot í Taílandi hefur
lengi verið kallaður bær útlaganna,
en hann liggur um sex kílómetra
handan við landamæri Búrma.
Áhrifin frá Búrma eru yfirgnæf-
andi, enda mikið um búrmneska
innflytjendur sem flúið hafa ofbeldi
og bág kjör í heimalandi sínu. Ekki
þarf að skoða sig lengi um til að sjá
að hér fer fram ýmiss konar starf-
semi sem ekki myndi líðast örfáa
kílómetra í burtu, hinum megin við
landamærin. Margir vinsælustu
veitingastaðirnir eru til að mynda
reknir af fyrrverandi pólitískum
föngum og samtökum sem styðja þá.
Í látlausu íbúðarhúsi nálægt spít-
alanum eru rekin Samtök fyrrum
pólitískra fanga frá Búrma. Heim-
ilisfangið er hvergi að finna á
netinu, en eftir krókaleiðum fæ ég
leiðbeiningar á staðinn og hitti þar
fyrir búrmneska lýðræðissinna sem
handteknir hafa verið fyrir störf
sín. Samtökin safna upplýsingum
um það hverjir eru í haldi, berjast
gegn mannréttindabrotum á póli-
tískum föngum og aðstoða þá við
að endurbyggja líf sitt þegar þeim
er sleppt. Þeir hafa líka sett upp
lítið safn þar sem hægt er að skoða
fangaklefa og pyntingaraðferðir
ásamt myndum af öllum sem haldið
er sem pólitískum föngum.
Fyrrverandi fangar
Allir starfsmenn samtakanna eru
fyrrverandi fangar. Þeir voru fang-
elsaðir, pyntaðir og dæmdir fyrir að
skipuleggja og taka þátt í friðsam-
legum mótmælum gegn yfirvöldum
og dreifa fræðsluefni um lýðræðis-
baráttuna en mótmæli og gagn-
rýni á yfirvöld eru ólögleg í Búrma.
Dreifing á bæklingi um lýðræði, þó
það sé bara einn bæklingur, getur
leitt til dóms án sanngjarnra réttar-
halda og vistar í þrælkunarbúðum
í sjö ár.
Ko Htay Aung er karlmaður um
fimmtugt. Hann er með hása og
hrjúfa rödd og segir mér aðspurður
að langvarandi berklar og slæmur
aðbúnaður í fangelsisvistinni hafi
skemmt í honum röddina. Hann
var fangelsaður af yfirvöldum alls
fjórum sinnum fyrir skipulagningu
og þátttöku í friðsamlegum mót-
mælum og lengst sat hann inni í
sjö ár samfellt. Hann segir mér að
daglegar aðstæður í fangelsinu séu
verri en pyntingarnar en algengt
er að fangarnir þrauki margra ára
fangelsisvist í fötunum sem þeir
voru í þegar þeir voru handteknir.
Stundum er fjölskyldu þeirra leyft
að koma með aukaföt, oft mörgum
mánuðum eftir handtöku. Klefanum
deildi Ko Htay Aung með 3-4 öðrum
föngum, en plássið sem þeir höfðu
var 2,4 metrar á breidd og 3,3
metrar á lengd. Engar bækur voru
leyfðar eða skriffæri og oft styttu
þeir sér stundir með því að hugleiða.
Noble Aye er lítil og ungleg
kona á fertugsaldri og ber þess
engin merki að hafa búið bróður-
part fullorðinsára sinna við pynt-
ingar og ómannúðlegar aðstæður
í hinu alræmda Insein-fangelsi í
Yangon, höfuðborg Búrma. En um
leið og hún byrjar að tala má heyra
að hún hefur lifað tímana tvenna.
Hún segir mér frá því þegar hún
og móðir hennar voru hand teknar
árið 1998 eftir mótmælagöngu í til-
efni tíu ára minningarafmælis blóð-
baðsins árið 1988. Vinur hennar
hafði verið tekinn af lögreglunni í
mótmælagöngunni og pyntaður til
að segja frá hver hafði látið hann fá
bæklinginn sem hann var að dreifa,
en það var Noble Aye.
Fangelsuð tvisvar
Noble Aye var tvisvar fangelsuð
fyrir þátt sinn í lýðræðisbaráttunni
og var í seinna skiptið dæmd í 42 ára
fangelsi. Hún var látin laus eftir sjö
ára fangavist þann 13. janúar 2012
ásamt 300 öðrum föngum, sem var
liður stjórnvalda í að sýna alþjóða-
samfélaginu að þeim væri alvara
með að bæta ástandið í landinu.
Aftur á móti fylgdi engin tilkynning
eða breyting á dómi neinna þessara
fanga og fæstir höfðu þeir afplánað
dóminn sem þeir hlutu upphaf-
lega. Því má handtaka þá hvenær
sem er til að afplána afganginn af
dómnum. Samtök fyrrum pólitískra
fanga hafa staðfest að enn séu 465
póli tískir fangar í haldi og grunur
leikur á að þeir séu fleiri. Því eru
margir sem ekki treysta því að þetta
framtak sýni raunverulegan vilja
stjórnvalda til að virða mannrétt-
indi og koma á lýðræði í landinu.
Noble Aye flutti til Mae Sot í Taí-
landi í maí 2012 og segist ekki ætla
aftur til Búrma fyrr en stjórnvöld
sýni einlægan vilja til breytinga. 42
ára fangelsisdómur hennar stendur
óbreyttur og hún treystir stjórn-
völdum ekki fyrr en stjórnarskránni
hefur verið breytt til að tryggja rétt
þegna til stjórnmálaþátttöku.
Bresk áhrif í Búrma
Næst er ferðinni heitið til Yangon,
stærstu borgar Búrma. Það má auð-
veldlega sjá bresku áhrifin í þessari
fyrrum nýlendu Breta. Fólk af eldri
kynslóðum talar reiprennandi
ensku og ber þess merki að vera
vel menntað en nú er mennta kerfið
í molum. Ungu fólki er smalað í
háskólagreinar sem eru ríkisstjórn-
inni þóknanlegar og má þar nefna
jarðfræði, dýrafræði og verkfræði.
Eftir hin blóðugu stúdentamót-
mæli árið 1988 er háskólum lokað
reglulega að ástæðulausu enda er
menntafólk og stúdentahreyfingin
það sem stjórnvöld óttast hvað mest.
Við erum harkalega minnt á að
við erum ekki lengur í Taílandi í
leigubílnum á leiðinni frá flugvell-
inum, en bílstjórinn horfir reiði-
lega á mig þegar ég spyr hann um
búrm neska tungumálið. „Það heitir
mjanmar-tungumál,“ áréttar hann
áður en hann svarar spurningunni.
En Mo Mo, leiðsögukonan okkar,
býðst til að fara með okkur í höfuð-
stöðvar NLD-flokksins og eftir það
áræði ég að segja henni að ég sé að
skrifa grein um stjórnmál í Búrma
sem gleður hana mikið.
Á NLD-flokksskrifstofunni í
Yangon er mikið um að vera. Þar er
starfað í litlu tveggja hæða húsi sem
er fullt af sjálfboða liðum og fyrir
utan húsið sitja nokkrir félagar
við borð og selja varning merktan
flokknum með myndum af Aung
San Suu Kyi. Fyrir aðeins nokkrum
mánuðum var ekki hægt að sýna
stuðning sinn við stjórnarandstöðu-
flokka á almannafæri og enn eru
margir hræddir við stjórnmálaþátt-
töku. Starf NLD-flokksins í gegnum
árin hefur verið allt annað en auð-
velt og meðal annars var honum
gert að vísa Aung San Suu Kyi,
stofnanda flokksins og lýðræðis-
hetju landsins, úr flokknum þar
sem hún var á sakaskrá. Nú starfar
flokkurinn löglega en er þó við öllu
búinn, enda eru flokksfélagar vanir
því að stjórnvöld lofi öllu fögru en
sjái sig um hönd stuttu seinna.
Hvað ber framtíðin í skauti sér?
Margir spyrja sig hvað varð til
þess að ríkisstjórnin sá ástæðu
til breytinga eftir margra ára ein-
ræði. Einungis er hægt að svara
þeirri spurningu með getgátum
en mörgum viðmælendum mínum
finnst líklegt að herforingja -
stjórnin hafi verið farin að finna
fyrir viðskiptabanninu og van-
þróuninni á eigin skinni. Rík
ástæða er til tortryggni þar sem
fyrrum yfirmaður hersins er nú
forseti landsins og sama fólkið er
við stjórn og áður þrátt fyrir breyt-
ingar á titlum. Ríkisstjórnin veit
líka vel að alþjóðasamfélagið hefur
mestan áhuga á lýðræðisþróun-
inni og hinum þekktu þjóðhetjum
Búrma og hagar því seglum eftir
vindi til að Vesturlöndum virðist
allt stefna í rétta átt. En borgara-
styrjöld geisar enn í Kachin-héraði
og herlögum hefur verið lýst yfir í
Arakan-héraðinu á nýjan leik. Hve-
nær mun búrmneskur almenningur
sjá breytingar á sínum hag?
Teikn á lofti um betra Búrma
Stjórnvöld í Búrma hafa lofað bót og betrun eftir áratugi af borgarastyrjöldum og mannréttindabrotum. Freyja Oddsdóttir
stjórnmálafræðingur heimsótti tvær borgir tengdar lýðræðisbaráttu Búrma og talaði við fólkið sem hætti lífi sínu fyrir frelsið.
Verkalýðsfélög og verkföll leyfð og dregið úr ritskoðun fjölmiðlaBúrma eða Mjanmar?
■ ÁRATUGA ÁTAKASAGA
HÖFUNDUR Á FERÐ 1. Greinarhöfundur og Noble Aye fyrir utan húsnæði Samtaka fyrrum pólitískra fanga í Mae Sot. 2. Búrmískir búddamúnkar í Mae Sot. 3. Ametao-heilsugæslan í Mae Sot en þar fá íbúar Búrma
ókeypis og betri læknisþjónustu en þeim stendur til boða í heimalandinu. 4. Pyntingatól úr alræmdasta fangelsi Búrma. 5. Bátur sem ferjar fólk yfir ána á landamærum Taílands og Búrma.
Búrma Taíland
Yangon Mae sot
1 2
543