Fréttablaðið - 06.02.2013, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 6. febrúar 2013 | SKOÐUN | 13
UPPLIFÐU N JA T MA MEÐ HYUNDAI
Hyundai / BL ehf.
Kauptúni 1 – 210 Garðabæ – Sími: 575 1200
www.hyundai.is – www.facebook.com/hyundai.is
Bílahúsið / Reykjanesbæ / 421 8808 – Bílasalan Bílás / Akranesi / 431 2622 – Bílasala Akureyrar / Akureyri / 461 2533 – Bílaverkstæði Austurlands / Egilsstöðum / 470 5070
NEW THINKING.
NEW POSSIBILITIES. TAKMARKAÐUR AKSTUR
N R HYUNDAI i20 D SIL
Eyðsla aðeins 3,8 l/100 km
miðað við blandaðan akstur
E
N
N
E
M
M

S
ÍA
/
SSSSS
/ / /
6
3
8
N
M
5
6
3
8
N
M
5
22
VERÐ: 2.790.000 kr.
Co2 aðeins 99 g/km – Fr tt b lastæðin miðborginni
Nýr Hyundai i20 með 1,1l dísilvél er einn sparneytnasti millistærðarbíll sem völ er á.
Öllum nýjum Hyundai bílum fylgir 5 ára ábyrgð og ótakmarkaður akstur auk árlegra öryggis- og viðhaldsskoðana sem
eru viðskiptavinum að kostnaðarlausu. Við bjóðum ykkur velkomin í hóp ánægðra Hyundai eigenda.
Hyundai í Kauptúni 1 er opið frá kl. 07.45–18.00 alla virka daga og 10.00–16.00 á laugardögum.
Fimmtudaginn 31. janú-
ar sl. féll dómur í Hæsta-
rétti í máli nr. 521/2012.
Þar er fjallað um líkams-
árás, kynferðisbrot, rán
o.fl. Í ákæru er kynferð-
isbrotinu lýst svo, að
ákærði X hafi stungið
fingrum upp í endaþarm
þolanda og leggöng og
klemmt á milli og er það
talið varða við 1. mgr. 194.
gr. almennra hegningar-
laga (hgl.) um nauðgun.
Í niður stöðu héraðsdóms er talið
að með þessari háttsemi hafi
ákærði X, og tvö meðákærðu sem
með honum voru, brotið gegn kyn-
frelsi þolanda. Um hafi verið að
ræða verkskipta aðild þeirra að
brotinu og voru þau sakfelld fyrir
nauðgun.
Í dómi meirihluta Hæstaréttar
segir hins vegar um kynferðis-
brotið: „Fram er komið að þessi
háttsemi þeirra hafði þann til-
gang að meiða brotaþola og þegar
litið er til atvika málsins telst hún
ekki til samræðis eða annarra
kynferðismaka í skilningi 1. mgr.
194. gr. almennra hegningarlaga
nr. 19/1940. Á hinn bóginn var
hér um að ræða afar illyrmislega
líkams árás sem fellur undir 2.
mgr. 218. gr. laganna, bæði þegar
litið er til aðferðar og afleiðinga
árásarinnar.
Sératkvæði
Einn hæstaréttardómari skilaði
sératkvæði í málinu og var á ann-
arri skoðun varðandi hið meinta
kynferðisbrot. Í sératkvæðinu
segir: „Með lögum nr. 40/1992
var ákvæði 194. gr. rýmkað veru-
lega, meðal annars á þann veg að
undir það féllu svokölluð önnur
kynferðismök. Í athuga-
semdum við frumvarp
sem varð að lögum nr.
40/1992 sagði meðal ann-
ars að hugtakið „önnur
kynferðis mök“ yrði lagt
að jöfnu við samræði og
bæri að skýra fremur
þröngt þannig að átt væri
við kynferðislega mis-
notkun á líkama annarrar
manneskju, er kæmi í stað
hefðbundins sam ræðis
eða hefði gildi sem slíkt
(surrogat). Væru þetta athafnir
sem veittu eða væru almennt til
þess fallnar að veita hinum brot-
lega kynferðislega fullnægju. Um
hugtakið „önnur kynferðismök“
sagði síðan í athugasemdum við
frumvarp sem varð að lögum nr.
61/2007 að undir það teldist meðal
annars falla sú háttsemi að setja
fingur eða hluti í leggöng eða
endaþarm. Þetta hefur verið stað-
fest meðal annars með dómum
Hæstaréttar 10. júní 2010 í máli
nr. 421/2009, 16. febrúar 2012 í
máli nr. 624/2011 og 16. maí 2012
í máli nr. 572/2011.“ Síðan segir að
með verknaði sínum hafi ákærði
X beitt brotaþola grófu kynferðis-
legu ofbeldi og brotið freklega
gegn kynfrelsi hans. Hátt semin
hafi verið af kynferðislegum
toga og afar niðurlægjandi fyrir
brotaþola. Skipti ekki máli „hvort
tilgangur ákærða hafi verið ein-
hver annar en að veita sér kyn-
ferðislega fullnægju, enda nægir
að verknaður sé almennt til þess
fallinn. Því varði brot ákærða X
við 1. mgr. 194. gr. hgl. en hin tvö
ákærðu hafi verið hlutdeildar-
menn í því broti“. Þessi rökstuðn-
ingur minnihlutans er ákaflega
skýr og hefðu allir dómararnir
átt að geta verið sammála um
hann. Því miður reyndist svo ekki
vera og því tel ég rétt að bæta hér
aðeins við.
Í raun þarf að skera úr um
hvaða háttsemi fellur hlutrænt
séð undir hugtakið önnur kyn-
ferðismök og hvort hvatir gerand-
ans til háttseminnar skipti máli.
Með lögum nr. 40/1992 var
svonefndum „öðrum kynferðis-
mökum“ bætt við nauðgunar-
ákvæðið og þau lögð að jöfnu
við samræði. Í greinargerð með
frumvarpi til laganna segir að í
hugtakinu önnur kynferðismök
felist kynferðisleg misnotkun á
líkama annarrar manneskju sem
komi í stað hefðbundins sam-
ræðis eða hafi gildi sem slíkt.
Þetta séu athafnir sem veiti ger-
anda kynferðislega fullnægingu
eða séu almennt til þess fallnar.
Með lögum nr. 61/2007 var kyn-
ferðisbrotakaflinn endurskoðað-
ur að nýju. Við þá endurskoðun
var norræn löggjöf höfð til hlið-
sjónar, ekki síst nýlegar breyting-
ar á kynferðisbrotaköflum norsku
og sænsku hegningarlaganna.
Fræðimenn, bæði á Íslandi og í
hinum norrænu ríkjunum, hafa
fjallað um það hvað felist í hug-
takinu önnur kynferðismök. Um
þetta hugtak gildir, eins og margt
annað í refsiréttinum, að það
verður ekki skilgreint nákvæm-
lega heldur byggist það á mati
hverju sinni. Enginn vafi er þó á
því að þar undir falla m.a. athafn-
ir sem beinast að kyn færum, eins
og það að setja fingur í leggöng
eða endaþarm þolanda. Þessi til-
teknu dæmi eru meira að segja
sérstaklega tilgreind í greinar-
gerð með lögunum frá 2007, eins
og fram kemur í áliti minni-
hlutans, svo hvernig getur þetta
verið skýrara?
Hvöt og refsinæmi
Hvötin að verknaðinum, þ.e. hvað
ákærða hefur gengið til verksins,
skiptir almennt ekki máli varð-
andi refsinæmi verknaðar. Hvatir
hafa fyrst og fremst gildi varðandi
ákvörðun refsingar. Það skiptir því
ekki máli hvort brotið er fram-
ið af kynferðishvöt eða einhverri
annarri hvöt. Og hvers vegna
ætti refsinæmi háttseminnar að
vera háð svo óljósu atriði? Þegar
í greinargerð er talað um athafnir
sem veita geranda kynferðislega
fullnægingu eða eru almennt til
þess fallnar, er verið að afmarka
athafnirnar hlutrænt séð. Þar er
átt við athafnir sem eru þess eðlis
að þær geti sem slíkar veitt kyn-
ferðislega fullnægingu en það
er ekki skilyrði að þær hafi gert
það. Því er nefnd í dæmaskyni, í
athugasemdum með frumvarpinu
sem varð að lögum nr. 61/2007,
sú háttsemi að setja fingur í leg-
göng eða endaþarm. Spark í pung
hefur t.d. ekki verið talið kynlífs-
athöfn og því fellur slík háttsemi
að sjálfsögðu ekki undir þessa skil-
greiningu. Sama túlkun er notuð
í norskum rétti, en eins og áður
sagði var kynferðisbrotakafli
norsku hegningarlaganna m.a.
hafður til hliðsjónar við samningu
núgildandi kynferðisbrotakafla
íslensku hegningarlaganna. Í dómi
Hæstaréttar Noregs frá 28. júní
2012 var eitt aðalálitaefnið hvort í
hugtakinu samræði og önnur kyn-
ferðismök fælist krafa um „seksu-
ell motivasjon“. Til umfjöllunar
var sú háttsemi ákærða að stinga
einum eða fleiri fingrum í leggöng
þolanda til að leita að einhverju
sem hann taldi að hún hefði tekið
frá honum ófrjálsri hendi. Því var
alveg ljóst að það voru ekki kyn-
ferðislegar hvatir að baki verkn-
aðinum. Engu að síður var sakfellt
fyrir kynferðisbrot. Einnig kemur
það fram í áliti norska dómsmála-
ráðuneytisins, Ot.prp. nr. 28 (1999-
2000), að „kynferðisleg“ hvöt sé
ekki skilyrði til verknaðarins.
Á undanförnum árum hefur
vitneskja um kynferðisbrot, ein-
kenni þeirra og afleiðingar auk-
ist mikið. Með lögunum frá 2007
er leitast við að tryggja, svo sem
framast er unnt með löggjöf, að
persónulegt frelsi og friðhelgi, þ.e.
sjálfsákvörðunarréttur, athafna-
frelsi og kynfrelsi, hvers einstak-
lings sé virt. Áherslan er lögð á
einstaklinginn sem fyrir brotinu
verður og vernd hans gegn kyn-
ferðislegu ofbeldi. Grundvallar-
markmið 194. gr. hgl. um nauðg-
un er að vernda kynfrelsi fólks og
í því sambandi skiptir engu máli
fyrir þolanda hvort gerandi sæk-
ist eftir kynferðislegri fullnæg-
ingu eður ei. Því er ekki annað
hægt en að líta á dóm meirihluta
Hæstaréttar sem alvarleg mistök
sem ekki geta haft fordæmisgildi.
Höfundur samdi frumvarp það
sem varð að lögum nr. 61/2007 um
breytingar á kynferðisbrotakafla
almennra hegningarlaga.
Hvað er nauðgun?
DÓMSMÁL
Ragnheiður
Bragadóttir
prófessor við laga-
deild HÍ
➜ Þessi rökstuðningur
minnihlutans er ákafl ega
skýr og hefðu allir dómar-
arnir átt að geta verið sam-
mála um hann. Því miður
reyndist svo ekki vera og
því tel ég rétt að bæta hér
aðeins við.