Fréttablaðið - 06.02.2013, Blaðsíða 32

6. FEBRÚAR 2013 MIÐVIKUDAGUR6
FRÉTTASKÝRING/GJALDEYRISMÁL
Magnús Þorlákur Lúðvíksson
magnusl@frettabladid.is
Íslenska hagkerfið var lokað
innan gjaldeyrishafta á haust-
mánuðum 2008. Höftin veittu við-
kvæmu hagkerfi skjól til skamms
tíma en óumdeilt er að til lengri
tíma valda þau hagkerfinu skaða.
Stjórnvöld stefna að því að afnema
gjaldeyris höftin sem fyrst og með
sem minnstum tilkostnaði. Það
ætlar þó að reynast erfiðari raun
en flestir gerðu ráð fyrir þegar
höftin voru sett á.
Gjaldeyrishöftin settu alþjóð-
leg fyrirtæki sem starfa á Ís-
landi í einkennilega stöðu. Skyndi-
lega voru tengsl íslensku hluta
þeirra við erlendu hlutana rofin
og þeim orðið skylt að hlíta mjög
ströngum reglum um gjaldeyris-
viðskipti. Markaðurinn ræddi við
forsvarsmenn þriggja stærstu al-
þjóðlegu fyrirtækja landsins,
Össurar, Marel og CCP, um áhrif
gjaldeyris haftanna á starfsemi
fyrirtækjanna og efnahagslífið.
HÖFTIN HAFA EKKI ÁHRIF Á
DAGLEGAN REKSTUR
Segja má að gjaldeyrishöftin
valdi minni fjölþjóðlegum fyrir-
tækjum meiri vandræðum en þeim
stærstu sem geta fengið allsherjar-
undanþágu. Það er þó ekki þar með
sagt að höftin séu umsvifamiklu
fyrirtækjunum skaðlaus.
„Við erum vissulega á víð-
tækum undanþágum sem gilda
fyrir allan daglega rekstur. Allt
sem er fyrir utan daglegan rekst-
ur er hins vegar mjög erfitt. Ég
get nefnt sem dæmi að við höfum
lent í miklum vandræðum vegna
kaupréttarsamninga og annarra
skuldbindinga sem eru eldri en
höftin,“ segir Jón Sigurðsson, for-
stjóri Össurar, og heldur áfram:
„Stærsta breytingin fyrir okkur
er hins vegar geta okkar til að
nálgast erlent fjármagn til fjár-
festingar í starfseminni á Íslandi.
Félagið er fjármagnað erlend-
is og með lánasamninga við þrjá
erlenda banka. Það er hins vegar
skilyrði á þessum lánum að við
megum ekki koma með peningana
til Íslands og það er náttúru lega
ákaflega skrýtin staða að það eru
dótturfélögin erlendis sem skulda
en ekki móðurfélagið.“
Jón segir að þar sem Össur sé
fjárhagslega sterkt félag geti það
fjárfest í innviðum sínum hér á Ís-
landi án vandkvæða. Væri stað-
an önnur myndu gjaldeyris höftin
hins vegar verulega takmarka
möguleika félagsins í þeim efnum.
Sigsteinn P. Grétarsson,
aðstoðar forstjóri Marels, tekur í
svipaðan streng. Hann segir að
gjaldeyrishöftin hafi engin áhrif
á viðskiptavini félagsins og lítil
áhrif á starfsmenn þess. Þau bitni
hins vegar talsvert á hluthöfum
þess, sérstaklega þeim erlendu.
„Í fyrsta lagi gera höftin það
mun erfiðara að finna nýja er-
lenda hluthafa. Hluthafar þurfa
nefnilega að horfa á ákveðinn
afslátt af sinni eign einfaldlega
vegna þeirrar óvissu sem felst í
því að eiga krónueignir,“ segir Sig-
steinn og heldur áfram: „Þá hefur
maður áhyggjur af því að reynsla
þeirra erlendu fjárfesta sem þó
eru í landinu sé síst til þess fall-
in að hvetja aðra til að fylgja for-
dæmi þeirra. Þeir fá höftin yfir
sig, það hafa verið miklar skatt-
kerfisbreytingar hérna sem þeir
eiga erfitt með að skilja. Það eru
fjárfestingartækifæri hérna, til
dæmis í gegnum fjárfestingarleið
Seðlabankans, en öll svona reynsla
fælir fjárfesta frá og maður heyr-
ir það að þetta hefur ekki farið
fram hjá þeim.“
UNDANÞÁGUR FRÁ REGLUM
VAFASÖM UNDIRSTAÐA
Hilmar Veigar segir að fyrstu vik-
urnar eftir að gjaldeyrishöftin
voru sett á hafi verið æði skraut-
legar hjá CCP. Komið hafi í ljós
að fyrirtækið uppfyllti ekki skil-
yrði fyrir allsherjarundanþágu
þar sem meira en 20% kostnaðar
fyrirtækisins fellur til á Íslandi.
„Það má nú reyndar minnast á það
hvað það er skrýtinn hvati til að
hafa í kerfinu, það beinlínis hvetur
fyrirtæki til að flytja starfsemi til
útlanda,“ segir Hilmar og heldur
áfram: „En það má segja að fyrsta
árið í höftum hafi verið mjög erfitt
þegar við vorum að læra á þetta.
Seðlabankinn var þó allur af vilja
gerður til að auðvelda okkur þetta
og smám saman fór þetta að ganga
betur en það fór mikill tími í að
ganga frá öllum okkar málum
þannig að við gætum starfað eðli-
lega að sem víðtækustu leyti og
það fer enn nokkur tími í það,“
segir Hilmar.
Jón Sigurðsson segir að jafn-
vel þótt Össur starfi á allsherjar-
undanþágu sé það vafasamur
grunnur til að byggja fyrirtæki
á. „Þetta er undanþága sem við
þurfum að sækja um á hverju ári.
Það er að vísu bót í máli að það er
búið að setja undanþáguskilyrðin
í lög þannig að við höfum eitthvað
fast í hendi en þetta gerir það samt
sem áður að verkum að við þurf-
um að reka fyrirtækið frá ári til
árs og það er mjög óþægilegt að
geta ekki treyst áætlunum lengra
fram í tímann en það,“ segir Jón
og bætir við: „Eftir því sem þetta
ástand ílengist og höftin festast í
sessi eykst þrýstingur frá erlend-
um hluthöfum í félaginu um að
flytja það einfaldlega burt frá Ís-
landi en ég ætla nú ekki að spá því
að það gerist.“
HÖFTIN ERFIÐA SÖLURÆÐUNA
Hilmar Veigar segir að fyrirtæki
á borð við CCP eigi í alþjóðlegri
samkeppni um hæft starfsfólk.
Fyrirtækinu hafi á liðnum árum
tekist að fá þó nokkuð af hæfileika-
ríku erlendu starfsfólki til Íslands
en bætir við að það sé varla hægt
eftir að höftin voru sett á. „Við
leggjum eiginlega ekki í það að út-
skýra fyrir fólki sem er kannski
með starfstilboð frá Google eða
Facebook að ef það komi til Ís-
lands og vinni fái það pening inn
á íslenskan bankareikning en að
það sé óvíst hvort það geti tekið
peningana með sér aftur vilji það
fara. Það er ekki góð söluræða,“
segir Hilmar og heldur áfram:
„Þetta þýðir að vöxtur fyrir tækis-
ins verður í meiri mæli erlendis
en ella því við getum eigin lega
bara ráðið erlent fólk á skrifstofur
okkar erlendis, sem er leiðinlegt
því við höfum viljað fá reynslu
þessa fólks hingað til lands.“
SPROTAFYRIRTÆKIN SKÖÐUÐ
Þeir Hilmar, Jón og Sigsteinn
eru allir sammála um að gjald-
eyrishöftin standi nýsköpunar-
fyrirtækjum sem hyggjast hasla
sér völl erlendis fyrir þrifum.
Jón segir til dæmis alveg ljóst að
Össur hefði ekki náð þeirri stöðu
sem fyrirtækið hefur í dag ef
gjaldeyrishöft hefðu verið til stað-
ar á uppvaxtarárum fyrirtækis-
ins. „Össur er stöndugt fyrirtæki
með nóg af peningum. Við getum
alveg verið með lögfræðistofu að
vesenast út af þessum höftum og
við getum tekið lán í erlendum
bönkum. Þetta ástand er miklu
erfiðara fyrir fyrirtæki sem geta
það ekki og þar stendur hnífurinn
í kúnni,“ segir Jón.
Spurður hvort CCP hefði getað
vaxið og dafnað í haftaum-
hverfi svarar Hilmar: „Að því
gefnu að við hefðum getað fengið
fjárfestingu hefði það mögulega
sloppið. Þetta verður fyrst og
fremst erfitt þegar fyrirtæki eru
að taka skrefið úr því að vera lítið
sprota fyrirtæki í það að vera milli-
stórt alþjóðlegt fyrirtæki. Slík
fyrirtæki þurfa erlenda fjárfest-
ingu og viðskiptatengsl og höftin
gera það allt miklu erfiðara, sem
þýðir að við hættum á að missa
þessi fyrir tæki sem þó komast á
legg of snemma úr landi.“
Sigsteinn segir að til að fyrir-
tæki vaxi úr grasi þurfi margt að
koma til. Gjaldeyrishöft þýði ekki
að sprotafyrirtæki fái ekki þrifist
en hins vegar sé erfiðara að fóta
sig í slíku umhverfi.
Alþjóðleg fyrirtæki í gjaldeyrishöftum
Þótt gjaldeyrishöftin hafi lítil áhrif á daglegan rekstur þeirra alþjóðlegu fyrirtækja sem starfa á Íslandi valda
þau þeim skaða á ýmsa vegu. Þetta er mat þeirra Hilmars Veigars Péturssonar, forstjóra CCP, Jóns Sigurðssonar,
forstjóra Össurar, og Sigsteins P. Grétarssonar, aðstoðarforstjóra Marels, sem Markaðurinn ræddi við um höftin.
Fyrirtæki sem hafa yfir 80% af tekjum og 80% af gjöldum erlendis geta
fengið allsherjarundanþágu frá höftunum. Þá er hægt að fá undanþágu
vegna einstakra fjármagnsflutninga.
Sækja þarf um undanþágurnar til Seðlabankans, sem hefur fengið á
bilinu 390 til 970 undanþágubeiðnir á ári frá því að höftin voru sett á, þar
af tæpan helming frá fyrirtækjum. Afgreiðsluferlið getur tekið frá nokkrum
dögum upp í nokkrar vikur.
Alls hafa 50 íslensk félög fengið allsherjarundanþágu frá gjaldeyris-
höftunum en Seðlabankinn birtir reglulega lista yfir félögin á vefsíðu sinni.
Í þeirra hópi eru meðal annarra Össur og Marel en ekki CCP, sem uppfyllir
ekki skilyrðið um að hafa 80% gjalda erlendis.
UNDANÞÁGUR FRÁ HÖFTUM Í BOÐI
LAXAVINNSLUKERFI MAREL Sigsteinn P. Grétarsson, aðstoðarforstjóri Marels, segir að gjaldeyrishöftin hafi ekki áhrif á viðskiptavini félagsins og lítil áhrif á starfsmenn en talsverð áhrif á hluthafa og fjármögnunarmöguleika
félagsins. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
„Við ættum að horfa á það hvernig efnahagslíf rís innan
gjaldeyrishafta og hvernig efnahagslíf á í vandræðum
vegna þeirra. Ég held að það sé alveg hægt að reka hér
hagkerfi í höftum til frambúðar. Ég er hins vegar mjög
efins um að það sé spennandi framtíðarsýn. Sprota- og
nýsköpunar fyrirtæki og framleiðslufyrirtæki sem vilja
hasla sér völl á alþjóðavettvangi eru fyrirtækin sem lenda
í vandræðum út af höftunum og ég hef miklar efasemdir
um að við viljum fórna þessum fyrirtækjum og vera ekki
í tengslum við alþjóðaefnahagslífið,“ segir Hilmar Veigar
Péturs son, forstjóri CCP, og bætir við: „Ísland er 300 þús-
und manna hagkerfi sem notar gjaldmiðil sem heitir ISK.
CCP rekur 450 þúsund manna hagkerfi sem notar gjaldmiðil sem heitir ISK.
Báðir gjaldmiðlar eru undir gjaldeyrishöftum og ég sé einfaldlega ekki mikinn
mun á þeim. Það má því segja að gjaldeyrishöftin skapi ákveðna gerviveröld.“
SPROTA- OG FRAMLEIÐSLUFYRIRTÆKI TAPA
HILMAR VEIGAR
PÉTURSSON
„Vandamálið við höftin er að það er ómögulegt að reikna
út hvað þau gera mikinn skaða en mun auðveldara að
reikna út hvað þau hjálpa mikið. Ef við ætlum hins vegar
að hafa sambærilegt efnahagslíf á Íslandi og í Evrópu og
Bandaríkjunum þá gerum við það ekki í höftum. Það er
alveg ljóst að þau þurfa að fara og það er hræðilegt til þess
að hugsa að það er ekkert sem bendir til þess að þau fari á
næstunni,“ segir Jón Sigurðsson, forstjóri Össurar.
HÖFTIN VERÐA AÐ FARA
JÓN SIGURÐSSON
„Það að vera með gjaldeyrishöft takmarkar verulega mögu-
leika innlendra fyrirtækja á að laða til sín erlent fjármagn.
Þess vegna er mjög mikilvægt að afnema þau. Við verðum
að fá fjárfestingu til landsins og við verðum að skapa fleiri
störf. Höftin standa í vegi fyrir þessu og því er eitt brýnasta
verkefni samtímans að losna við þau. Ég vil líka nefna að
því er stundum haldið fram að krónan sé ekki vandamálið
en þetta er allt tengt. Án krónunnar þyrftum við ekki höft,“
segir Sigsteinn P. Grétarsson, aðstoðarforstjóri Marels.
HÖFTIN STANDA Í VEGI FYRIR FJÁRFESTINGU
SIGSTEINN P.
GRÉTARSSON