Dagfari - 01.11.2007, Blaðsíða 11

stöðugt þróast í þá átt að vera virkur
þátttakandi í stríðum í öðrum ríkjum,
fyrst með sprengjuárásum en síðar
líka með annarri hernaðartækni.
Það var svo í kringum loftárásir-
nar á Júgóslavíu og sérstaklega eftir
hryðjuverkaárásirnar í New York n.
september 2001 sem NATO varð að
því virka herveldi sem það er í dag.
Almennt má því segja að NATO hafi
vaxið stöðugt í öfugu hlutfalli við
ógnina sem steðjar að þjóðunum sem
í bandalaginu eru.
Hernaðaradgerðir
Fyrsta heraðgerð NATO fólst í að
skjóta niður fjórar bosníu-serbneskar
flugvélar sem fóru inn á bannsvæði
sem bandalagið hafði sett upp nokkru
áður. Þetta gerðist í febrúar 1994, og
fram að þvi hafði NATO aldrei beitt
hervaldi sínu. Eftir Bosníustríðið hóf
NATO samstarf við ýmis ríki á sviði
hermála.
Árið 1999 tók NATO fyrst afgerandi
þátt í stríði annarra ríkja með loftárás-
unum á Júgóslavíu um vorið. Raunar
fengu NATO-þjóðirnar aldrei heimild
öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna
til árásanna og brutu þannig gegn
viðurlcenndum alþjóðalögum. Loft-
árásirnar stóðu yfir í 11 vikur og
drápu í kringum 500 óbreytta borg-
ara ef marka má Human Rights
Watch og særðu þúsundir. Auk þess
voru sprengdar ýmsar byggingar
sem gegndu lykilhlutverki fyrir líf
óbreyttra borgara, svo sem orkuver
og sjónvarpshús. Ekki er talið að einn
einasti hermaður NATO-þjóðanna
hafi látið lífið af hendi júgóslavneskra
hermanna, enda var loftárásaformið
einmitt valið til að lágmarka dauðsföll
í röðum NATO (en ekki til að koma
í veg fyrir að óbreyttir borgarar létu
lífið). Loftárásirnar höfðu þar að auki
mjög skaðleg áhrif á umhverfi Balkan-
skaga, meðal annars vegna þess að
sumar af sprengjunum sem varpað var
yfir skagann innihéldu sneytt úran.
Eftir 11. september 2001 var fimmta
grein stofnsáttmála NATO - sem
kveður á um að árás á eina aðildarþjóð
sé árás á þær allar - notuð í fyrsta
skiptið í sögunni. Það var þó ekki fyrr
en árið 2003 sem NATO tók virkan
þátt í „stríðinu gegn hryðjuverkum“
sem Bandaríkjaforseti hafði lýst yfir í
kjölfar árásanna haustið 2001. Þá tók
NATO að sér stjórn Alþjóðlega örygg-
isherflans (ISAF) sem sér um stríðið
í Afganistan af hálfu árásaraðila, en í
þessu stríði hafa þúsundir óbreyttra
borgara látið lífið, þar af margir í loft-
árásum og öðrum aðgerðum NATO.
íslendingar eru þar á meðal með
„friðargæsluliða“ sem ganga í her-
búningi, bera vopn og hafa hertitla.
Þá hefur NATO tekið að sér að þjálfa
íraskar lögreglusveitir sem eru hluti af
fjölþjóðaherliðinu sem berst í stríðinu
í írak.
Eðli og skipulag
Hver aðildarþjóð hefur sérstaka
sendinefnd í höfuðstöðvum NATO í
Brussel sem talar máli viðkomandi
þjóðar í stjórnsýslu NATO. Einn af
þeim sem eru í sendinefndinni kall-
ast fastafulltrúi (e. Permanent Mem-
ber) þjóðarinnar, og situr hann í
NATO hef-
^ ur hafhað
því að útiloka
beitingu kjarn-
orkuvopna að
fyrra bragði.
svonefndu Norður-Atlantshafsráði
ásamt samsvarandi fulltrúum ann-
arra aðildarþjóða. Formlega séð er
það Norður-Atlantshafsráðið sem
telcur allar ákvarðanir innan NATO,
en þegar meginstefna NATO er mót-
uð eru varnarmálaráðherrar, utan-
ríkismálaráðherrar og/eða þjóðarleið-
togar hafðir með í ráðum.
íslenska sendinefndin hjá NATO
samanstendur af sex einstaklingum.
Fastafulltrúi íslands er sendiherrann
Gunnar Gunnarsson.
Öfugt við flest önnur alþjóðasam-
tök byggist skipulag NATO ekki á
meirililutaræði af neinu tagi. Allar
ákvarðanir þurfa að vera teknar með
einróma samþykki frá fulltrúum allra
aðildarþjóðanna 26. Það þýðir að
fræðilega séð hefði hver einasta þjóð
í NATO getað komið í veg fyrir þá
Atómsprengja á Bikini
hernaðarleiðangra sem NATO hefur
staðið fyrir í gegnum árin. í reynd má
hins vegar efast um að þjóð sem gengi
gegn vilja hinna bandalagsþjóðanna
væri stætt á að vera áfram í banda-
laginu. Því til stuðnings má nefna að
þegar Ungverjaland var nýgengið í
NATO lögðu ungverskir ráðamenn
ekki í að beita neitunarvaldi gegn
loftárásunum í Júgóslavíu þótt mjög
rnikil andstaða hefði verið þar í landi
við áætlanir bandalagsins.
Samkvæmt Norður-Atlantshafssamn-
ingnum geta aðeins ríki innan Evrópu
gengið í NATO. Þegar Sovétríkin sóttu
um aðild árið 1954, að eigin sögn til að
varðveita frið í Evrópu, var því engu
að síður hafnað.
Segja má að Frakkland sé ekki leng-
ur í NATO nema að nafninu til. í lok
sjötta áratugs síðasta aldar mótmælti
Charles de Gaulle, þáverandi forseti
Frakklands, því að Bandaríkin væru
því sem næst einráð í ákvarðanatöku
bandalagsins. Ekki vildi de Gaulle þó
taka upp mikið lýðræðislegri stjórn-
arhætti því tillaga hans gekk út á að
valdhafarnar yrðu þrír: Fralckland,
Bretland og Bandaríkin. Þegar de
Gaulle varð ljóst að ekki væri stuðn-
ingur innan bandalagsins við hug-
mynd hans um þríræði, dró hann
franskar herdeildir úr stjórn NATO og
bað loks alla erlenda hermenn NATO
að yfirgefa Frakkland. Þá voru höf-
uðstöðvar NATO, sem fram að þessu
höfðu verið í París, fluttar til Bruss-
el þar sem þær eru enn í dag. Mest
um vert er þó að Frakkar komu sér
upp kjarnorkuvopnum óháð NATO-
aðildinni og tóku þannig virkan en
sjálfstæðan þátt í vígbúnaðarkapp-
hlaupi Kalda stríðsins.
Dagfari • nóvember 2007
11