Fréttatíminn - 11.11.2011, Blaðsíða 32

– Lifið heil
www.lyfja.is
Styrkur fyrir
ónæmiskerfið
Fyrir þig
í Lyfju
ís
le
ns
ka
/s
ia
.is
/L
YF
5
69
55
2
10
/1
1
H rós í formi jákvæðra upp-hrópana og athygli er trú-lega algengasta formið af
jákvæðri styrkingu eða umbun. Það
er mikilvægt og máttugt til að móta
atferli eða vinnuferli, en við þurfum
að hrósa svikalaust.
Máttur hróssins minnkar hins
vegar til muna ef við ofnotum það.
Þess vegna er sjálfsagt að fara spar-
lega með hrósið, hugsa það til enda
og draga svo úr því þegar árangr-
inum er náð- ella verður það eins og
hverjar aðrar klisjur og upphrópanir
sem barn tekur ekkert mark á eða
reiknar með að fá fyrirhafnarlaust.
Eins getur ofnotkun á hrósi stefnt
barni í að verða hreinlega háð já-
kvæðum viðbrögðum, eða „gangi
fyrir hrósi“ eins og sagt er.
Heiðarleg endurgjöf mikilvæg
„Stundum er eins og þau ætlist til
þess að fá lófatak bara fyrir það eitt
að anda,“ stundi ung tveggja barna
móðir einhverju sinni. Hún var búin
að fá algjörlega nóg af ungviði sem
höfðust ekki út með ruslið nema að
vera margbeðin um það og létu svo
skýrlega vita af því hversu stórkost-
leg þau hefðu verið fyrir afrekið.
Hún hefur verið komin á sama stað
og höfundur spaugsögunnar góðu
um líkindi Jesú Krists og ungmenna
á Vesturlöndum. Jú, þau flytja ekki
að heiman fyrr en eftir þrítugt og ef
þau gera eitthvað heima hjá sér er
það kraftaverk.
Þess vegna má velta fyrir sér
hvernig við getum notað einlæga og
heiðarlega endurgjöf í staðinn fyrir
það sem við köllum hrós. Það krefst
þess að við skoðum og ígrundum
áður en við hrósum umhugsunar-
laust. „Já, þetta er frábært, elskan,“
segja fullorðnir og líta ekki upp frá
tölvunni, blaðinu eða sjónvarpinu
þegar barn kemur og sýnir teikn-
inguna sína. Viðbrögð af þessu tagi
eru ekki hrós heldur merkingar-
laus orðavaðall sem grefur undan
mætti hróssins og barnið fær ekk-
ert að vita um það sem var frábært
í myndinni. Þarna þurfum við ann-
aðhvort að biðja barnið að bíða, ef
enginn tími er fyrir ígrundun, eða
þá að líta upp, skoða hvað er verið að
sýna okkur og jafnvel spyrja hvað sé
á myndinni. „Þetta er skemmtilegt
litaval hjá þér,“ er góð endurgjöf ef
slíkt er tilfellið. „Ég sé að þú mættir
leggja meiri vinnu í myndina, eða
hvað finnst þér?“ er líka heiðarleg
endurgjöf því að óþarfi er að klappa
fyrir öllu.
Fimm ára stúlka kom einhverju
sinni til mín og vildi endilega gefa
mér mynd. Ég svaraði glaðlega að
í dag væri dagurinn þegar ég tæki
bara á móti gjöfum ef þær væru bros
eða knús. Þetta eru öndvegis við-
brögð þegar fjöldi barna vill gefa
kennaranum sínum daglega gjöf.
Stúlkan skildi þetta mætavel, brosti
út að eyrum og knúsaði mig. Síðan
fór hún með teikninguna sína beina
leið í rusladallinn og fleygði henni,
en áfram var sama brosið á andlit-
inu. Loks fór hún að vinna að nýrri
mynd og lagði miklu meiri alúð í
hana en þá fyrri.
Samningar ...
Eitthvert mikilvægasta uppeldis-
tæki fjölskyldu er án efa samninga-
tækni. Einhliða valdboð er ekki það
sem börn þurfa á að halda og þaðan
af síður eiga þau að skipa öðrum
fyrir verkum. Þá er það gamla og
góða millileiðin, þar sem allir sjá
sér hag í að halda gerða samninga.
Umbunin er þá umsamin og eftir-
sóknarverð laun fyrir barnið þeg-
ar það gerir eins og óskað er eftir;
verðlaun, mútur eða sanngjarnir
samningar eftir því hvernig fyrir-
bærið er orðað.
„Einn biti fyrir afa og einn fyr-
ir ömmu,“ og flugvél í formi mat-
skeiðar kemur fljúgandi. Hér á í
hlut mjög skemmtilegur samn-
ingur þar sem barnið borðar og sá
sem matar skemmtir á móti. Síðan
flækist samningaferlið og gefur um
leið fleiri tækifæri. „Kláraðu síðasta
kartöflubitann og þá færðu eftirmat-
inn,“ er hefðbundin múta í samn-
ingaferli sunnudagsins, verðlaun
þegar tilteknu verki er lokið. „Við
förum í sund þegar við erum búin
að vinna saman í herberginu þínu
og allt er komið upp í hillurnar,“
er samningur með mútu eða verð-
launum í endann og stóreykur hann
líkurnar á að barnið æfi sig í réttri
hegðun. „Ég næ í nammipokann
um leið og þú þagnar!“ er skýrlega
samningstilboð og eitthvað verð-
mætt í boði fyrir alla, friður fyrir
hinn fullorðna og nammipoki fyrir
barnið.
... og verðlaun
Allt önnur gerð af samningi get-
ur byggst á að stöðva atferli, ekki
hvetja til þess. Ég veit af fjölda heim-
ila þar sem börn eru send inn í her-
bergi til að jafna sig og þá er kjarni
samningsins að mega koma fram
til fjölskyldunnar að nýju þegar þau
eru tilbúin. Þessi samningur getur
verið öndvegis aðferð á einkaheimili
þar sem börn eiga eigin griðastað til
Umbun og refsing
Mikilvægi samningatækninnar, máttur hróssins og beiting verðlauna við uppeldi barna er meðal þess sem Margrét Pála Ólafsdóttir
fjallar um í nýútkominni bók, en Margrét veit hvað hún syngur eftir áratuga langa reynslu af starfi með börnum.
Margrét Pála „Já,
þetta er frábært,
elskan,“ segja fullorðnir
og líta ekki upp frá
tölvunni, blaðinu eða
sjónvarpinu þegar barn
kemur og sýnir teikn-
inguna sína. Viðbrögð af
þessu tagi eru ekki hrós
heldur merkingarlaus
orðavaðall sem grefur
undan mætti hróssins.
Ljósmynd/Hari
Fékkstu ekki
Fréttatímann
heim?
Fréttatímanum er dreift á öll heimili á höfuðborgarsvæðinu.
Ef þú fékkst ekki blaðið heim, láttu okkur þá vita með
tölvupósti á dreifing@frettatiminn.is
Sjáðu blaðið líka á frettatiminn.is
32 uppeldi Helgin 11.-13. nóvember 2011