Fréttatíminn - 21.09.2012, Blaðsíða 68

68 bækur Helgin 21.-23. september 2012
 RitdómuR VetRaRlokun og SalamöndRugátan
Létta leiðin eftir Ásgeir
Ólafsson hefur vakið athygli
eftir að hún kom út á
dögunum. Bókin situr í efsta
sæti sölulista Eymundsson
yfir handbækur, fræðibækur
og ævisögur og í öðru sæti
aðallistans í síðustu viku.
létta leiðin VinSæl

 RitdómuR öRlagaboRg
g auti Kristmannsson gagnrýnandi spáði því að útgáfa á fyrri hluta mikils ritverks Einars Más Jóns-
sonar um sögu frjálshyggjunnar mark-
aði svipuð skil í umræðu á Íslandi og
Framtíðarland Andra Snæs. Það hefur
ekki gengið eftir. Ritverk Einars kom út
snemmsumars en um það hefur ríkt þögn.
Sem er sérkennilegt. Örlagaborgin er
mikið verk, stútfullt af leiftrandi ritsnilld
höfundar sem sér til margra átta, býr
yfir ótrúlegri sögulegri þekkingu, vitnar
til höfuðverka í heimspeki, hagfræði og
skáldskap á frummálum, frönsku, ensku,
þýsku og latínu. Hann er afburðamaður
í beitingu máls og hugsunar, fyndinn og
skáldlegur. Texti hans er auðlæs en hann
gerir kröfu til lesanda um þolinmóðan
skilning, gagnrýna hugsun án þess þó
að verða fræðilegur um of, en ritglaður
er hann, sprettirnir eru þeysireið langa
vegu og því er hann á skjön við almenna
umræðuhefð. Hann er hreinlega of fróður,
of lesinn til að passa inn í það miðjumoð
sem hér er nóg af.
Einar markar umræðu sinni skýran
bás, sagnfræðileg afstaða hans mótast af
efasemd um ráðandi skóla. Atlaga hans að
þeim andlega heimi sem frjálshyggja var
sprottin úr, áður en hún var endurvakin
með hrikalegum afleiðingum fyrir hag
vestrænna ríkja, byggir á grannskoðun
hugmynda og hver hinn efnahagslegi
raunveruleiki var að baki þeim. Þar byrjar
sagan á landnámi breskra landeigenda,
upptöku eigna í þéttbýlum og sjálfbjarga
sveitum svo lýðurinn varð landlaus og
borgirnar urðu til. Samsvörun okkar daga
er skýr: með lagaboði í nafni hagræðingar
hefur örfáum fjölskyldum verið afhentur
kvótinn, allt aflaverðmæti úr sjó sem veð-
bært er og arfgeng auðlind.
Af skarpri yfirsýn rekur hann síðan
hvernig hugmyndafræði var búin til af
örfáum fræðimönnum og gerð að trúar-
setningu yfirstéttar með svo hörmulegum
afleiðingum í þaulnýtingu vinnuafls vél-
væðingar iðnaðarins að linna varð, harð-
ýðgi auðvaldsins varð í bága við kristilega
breytni og mannúðarsjónarmið: Þræla-
hald heima við var jafnoka þrælahaldi í
öðrum löndum. Allt er þetta rakið af skyn-
semi og andagift. Spurning verksins er
einföld: hvað rak menn til að vekja þennan
draug upp og gera hann að húsanda í vest-
rænum samfélögum í nafni hagfræðinnar?
Þögn um verk sem þetta ber þess vott
að hagfræðingastéttin sé í raun ekki sam-
ræðuhæf, þar í hópi finnist enginn sá sem
þori og treysti sér í samtal á grunni gagns
sem þessa. Báknið burt liðið sem settist í
valdastóla á Íslandi með meðvirkni krata
og stuðningi Framsóknar er sætt í sínum
sætum, eftirlaunin tryggð: hví skyldi það
leggja á sig erfiðið að svara svo sögulega
grundaðri árás? Það verður væntanlega
ekki fyrr en í seinna bindi verksins þegar
við verðum komin í síðari nútíma að menn
af frjálshyggjuskólanum verða reittir til
andsvara.
Á meðan sú bið varir getum við velt
fyrir okkur viðvarandi vandamáli: hvers-
vegna vekur jafn gagnrýnið verk ekki
viðbrögð? Er menntastéttin lömuð af ótta
að hún reynist svo illa að sér að hún dugi
ekki í samtal eftir að fyrsti ræðumaður
hefur lokið máli sínu? Kunnátta hennar
of grunn? Þess er eins saknað úr ritinu
að það skuli ekki hafa gefist jafnharðan
tækifæri að líta oftar til hliðar, skáskjóta
augum á sambærilega stöðu í íslensku
andlegu og athafnalífi. En því er treyst að
þegar gandreið Einars um uppvakningu
frjálshyggjunnar á okkar dögum hefst líti
hann oftar hingað norður rökum sínum til
stuðnings.
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Fæðingarhríðir frjálshyggjunnar
Metsölubókin Svar við bréfi Helgu er nýkomin út í
Danmörku, hjá forlaginu C&K í þýðingu Kim Lembek.
Bergsveinn Birgisson var þar staddur í síðustu viku, til
þess að fylgja bókinni úr hlaði. Viðtökurnar í Danmörku
eru frábærar: Fimm og sex stjörnu dómar í helstu stór-
blöðum og Bergsveinn var í stóru viðtali í síðasta helgar-
blaði Politiken. Politiken gefur bókinni fimm stjörnur og
Jyllands Posten sex: eða fullt hús.
Yfirskrift bókadóms í Weekend Avisen var heldur
kostuleg: Þeim sem eru á höttunum eftir alvöru ást er ráðlagt að
kasta EL James og hinni ungu söguhetju hans Grey út í horn, en fylkja sér á bak við
Bergsvein og hans gamla Bjarna.
Sýningar á verðlaunaðri leikgerð Ólafs Egils á vegum Leikfélags Reykjavíkur
í Borgarleikhúsi standa nú yfir og verður verkið á fjölum Nýja sviðsins fram til 7.
október. Líklega eru það síðustu forvöð að sjá verkið á sviði, nema aðsókn verði svo
góð að Leikfélagið freistist til að taka það upp í annað sinn síðar á þessum vetri.
Strandaklám í Danmörku
Nýr Skjöldur small inn um lúguna
í vikunni. Tímaritið sem er mál-
gagn Páls Skúlasonar er nú á 21.
árgangi sínum og er sem fyrr með
spennandi efni: hér er frumbirt ljóð
Þuríðar Guðmundsdóttur, Bænir
við Steinkudys. Hér eru viðtöl við
Reyni Ingibjartsson um feril hans og
Símon Jón Jóhannsson um ritstörf
hans en hann vinnur nú að riti um
barnaleiki en hann á í heftinu grein
um hoppleikinn parís. Sölvi Sveins-
son skrifar um orðtakið að renna
blint í sjóinn og rætt er við Reykvíking
ársins, Theódóru Guðrúnu Raf-
nsdóttur. Þá rifjar ritstjórinn upp
heimsókn til Berlínar fyrir hálfri öld.
Ný hefti menningarritanna
Draumsýn er ný útgáfa sem hefur þegar sent frá
sér nokkur rit, flest þýdd úr norsku; síðast komu
út á þessu nýja forlagi tvær sakamálasögur eftir
rithöfundinn Jørn Lier Horst: fyrir fullorðna les-
endur Vetrarlokun og unglinga Salamöndrugát-
an. Báðar marka upphaf bókaraða: Cecelia, Leo,
Une og Egon eru keimlík krökkum úr ritverki
Enid Blyton, búa í strandbyggð þar sem manns-
lát og dularfullir skálkar eru á ferð, en í hinni
röðinni fylgjum við William Whisting lögreglu-
manni og ekkli sem á dóttur sem vinnur við
netmiðil. Þar nýtir Horst sér þekkingu sína af
störfum fyrir rannsóknarlögregluna á Vestfold.
Horst á að baki nokkrar skáldsögur og hefur
í tvígang verið tilnefndur til Riverton-verð-
launanna sem eru krimmaverðlaun Norsara.
Hann kann ágætlega til verka, í unglingasög-
unni er stærstum hluta sögunnar eytt í að kynna
okkur hin fjögur fræknu og heldur er hún rýr
þótt iPhone-kynslóðin sé komin á spjöld ung-
lingakrimmanna.
Í Vetrarlokun (sem á við það þegar sumar-
bústaðir eru undirbúnir fyrir veturinn) er plottið
býsna samslungið en heldur fyrirsjáanlegt.
Hann heldur vel um alla þræði og lesturinn er
fjarri því að vera leiðinlegur. Inn í eru dregnar
persónur sem kunnuglegar eru úr rófi spennu-
sögunnar, ástkona, samstarfsmenn, vonbiðill
dóttur sem rekur fansí veitingastað, þáttastjórn-
andi. Persónur sem koma við sögu eru margar
og lesandanum verður fljótt ljóst að honum
er ekki ætlað að hafa reiður á nema þröngum
kjarna þeirra.
Því er ekki að neita að aðgerðir lögreglu í
sögunni eru sannfærandi: samskipti um kall-
kerfi. Skipulagt eftirlit, hleranir, en allt er þetta
á næsta bæ við okkur: glæpurinn er í báðum
sögunum smygl á fíkniefnum. Þessar sögur
Horst bjóða lesendum norræna krimmans upp
á kunnuglegar sveitir, bæta litlu við þó þar fari
vænn félagi annarra norskra lögreglumanna
úr sagnaheimum en þær er hvor fyrir sinn hatt
ágætis afþreying.
Draumsýn verður að bæta verulega í prófarka-
lestur útgefinna bóka á sínum vegum. Í Vetrar-
lokun var víða að finna fyrir óþægindum í lestr-
inum vegna orðalags sem bendir til að þýðingu
hefði mátt aga betur. -pbb
Skrif norskrar löggu

örlagaborgin
– brotabrot úr
afrekasögu frjáls-
hyggjunnar. Fyrri
hluti.
Einar Már Jónsson
Ormstunga, 546 bls. 2012.

Salamöndrugátan
Jørn Lier Horst
Sigurður Helgason þýddi.
Draumsýn, 160 s., 2012.
Umfjöllun
Politiken í
Danmörku
um Bergsvein
Birgisson og
Svar við bréfi
Helgu.
Ritið er komið út og helgað kirkju í krísu:
Hjalti Hugason, Sigurjón Árni Eyjólfs-
son, Sólveig Anna Bóasdóttir og Pétur
Pétursson leggja sitt til málanna um stöðu
kirkjunnar. Greinar utan þema heftisins
eru helstar eftir Benedikt Hjartarson um
manifest evrópsku framúrstefnunnar og
galdratrú í rússneskum futurisma, Björn
Ægir Norðfjörð fjallar um biflíuverk
Cecil B. DeMille, Heiða Jóhannsdóttir
skoðar myndhverft sóttnæmi í breskum
fræðslumyndum og Alda Björk Valdi-
marsdóttir og Guðni Elísson fjalla um
Hallgrím Helgason og hrunið. Þá geymir
heftið þýðingu á ritgerð eftir Elizabeth A.
Johnson: Glötun og endurheimt sköpunar-
verksins í kristinni hefð.

Vetrarlokun
Jørn Lier Horst
Örn Þ. Þorvarðarson þýddi.
Draumsýn, 334 s., 2012.
Einar Már Jónsson.
Hann
[Einar] er
hreinlega
of fróður,
of lesinn
til að passa
inn í það
miðjumoð
sem hér er
nóg af.
Báknið burt liðið
sem settist í valda-
stóla á Íslandi með
meðvirkni krata og
stuðningi Fram-
sóknar er sætt í
sínum sætum, eftir-
launin tryggð: hví
skyldi það leggja
á sig erfiðið að
svara svo sögulega
grundaðri árás?