Fréttatíminn - 13.04.2012, Blaðsíða 30

G ünter Grass heitir maður. Hann er rithöfundur, fæddur árið 1927 og fékk Nóbelsverðlaunin í bók-
menntum árið 1999. Frægasta bókin
hans heitir Blikktromman og er til í
prýðilegri íslenskri þýðingu. Skáldskap-
ur hans er stundum kallaður upp á þýsku
„Vergangenheitsbewältigung“ sem merk-
ir í lauslegri þýðingu: Baráttan við að
sætta sig við fortíðina. Günter Grass birti
nýverið eitt og sama ljóðið samdægurs í
nokkrum af stærstu dagblöðum heims-
ins, Süddeutsche Zeitung, The New York
Times, La Repubblica og El país. Ljóðið
heitir: „Það sem verður að segja“ (þ.
„Was gesagt werden muss“) og fjallar um
yfirvofandi innrás Ísraelsmanna í Íran.
Það hefst svona, í lauslegri þýðingu:

Hvers vegna þegi ég, hef þagað of lengi,
yfir því sem blasir við og var æft
á hernaðaræfingum og að þeim loknum
enduðum við, eftirlifendur,
í besta falli sem neðanmálsgreinar.
Það er hinn yfirlýsti réttur til árásar í forvarnarskyni
gegn kokhraustum undirokandi kjaftaski
sem kynni að útrýma írönsku þjóðinni
Nú verður því ekki neitað að mér þykir ljóðið frekar
vont. Mér finnst sem sé varla að það geti kallast ljóð
heldur frekar pistill með óreglulegri línuskiptingu.
Orðin hafa að vísu hljómlist á þýsku og eru að sönnu
ekki valin af handahófi en til þess að vera gott ljóð
skortir ljóðið, allavega í þýðingum á þeim málum sem
ég kann betur en þýsku, eiginlega allt - nema persónu-
lega nálægð. Nokkurn veginn þannig líta þau stund-
um út, ljóðin sem miklir skáldsagnahöfundar yrkja,
ljóð full af abstrakt hugmyndum og skáldsagnalegri
hugsun. Og Grass er góður skáldsagnahöfundur, það
veit hver sem hefur lesið Blikktrommuna.
Eða kannski er efnið ekki hentugt í lýrík. Ég man
að rétt áður en Íraksstríðið skall á birti spænski rit-
höfundurinn Manuel Rivas ljóð í einu útbreiddasta
dagblaðinu á Spáni um það sem við blasti. Það ljóð
þótti mér eiginlega ekki nógu gott heldur, þó er Rivas
talsvert lýrískari höfundur en Grass og þó var getið
í ljóðinu bæði Íslands og lóunnar og mér er hlýtt til
beggja. Günter Grass hefur af því áhyggjur, er raunar
sannfærður um, að Ísraelsmenn hyggist ráðast inn
í Íran undir því yfirvarpi að Íranir séu að koma sér
upp kjarnorkuvopnum sem ógni öryggi Ísraels. Hann
hefur til þess góðar ástæður og áhyggjur af vopnabún-
aði Íran eru heldur ekki nýjar: Íran auðgar úran og
úran auðgar Íran er mantra sem hefur dunið á okkur
svo árum skiptir.
Eitt af því sérstaka við samhengi þessa
ljóðs er að nýverið, eða árið 2006, ljóstr-
aði Günter Grass því upp að hann hefði
sem ungur maður gengið til liðs við Waf-
fen-SS, sérsveit í þýska nasistahernum.
Grass veit því mætavel að það fyrsta sem
hann fær að heyra eftir birtingu ljóðs
með slíku innihaldi er að þar fari maður
sem þvert á allar væntingar og öndvert
við samfélagsrýni hans um áratuga skeið
hafi reynst gamall nasisti og sé þar með
gyðingahatari sem tortryggi Ísrael. Það
varð enda raunin, þýski dálkahöfundur-
inn Henryk M. Broder var ekki seinn á
sér að lýsa Grass erkitýpu hins hámennt-
aða gyðingahatara, velmeinandi gagnvart
gyðingum og þjakaðan af sektarkennd.
Ljóðið sjálft segir fyrir um viðtökur sínar því þar
segir: „„Gyðingahatur“ nefnist dómurinn.“
Það skiptir máli hver talar. Það skiptir máli hver
segir hlutina. Það skiptir máli hvernig þeir eru sagðir
og af hvaða ástæðum. En var það rétt sem ýmsir
gerðu eftir árið 2006 að afskrifa alla samfélagsgagn-
rýni Günters Grass á þeim forsendum að hann hefði
tilheyrt Waffen-SS þegar hann var sautján ára? Ég veit
það ekki. Sá gjörningur að greina frá þeirri ósvinnu
seint og um síðir er kannski flóknari en hann virðist
í fyrstu en varla er nokkur maður stoltur af þvílíkri
fortíð.
Þvert á alla ramma sem stjórnmálahugsunin leitast
við að setja okkur mætti segja mér að þarna fari
frekar vont ljóð eftir kannski dálítið vafasaman mann -
en með réttu innihaldi og góðum málsstað. Það mætti
jafnvel segja mér að þessi skilaboð komi einmitt
úr mátulega rangri átt, úr ljóði eftir Günter Grass
sem lesendur geta gúgglað á mörgum tungumálum.
Hvernig er það, er Ísland enn á lista yfir viljugar
þjóðir, eða hvar er sá listi eiginlega? Það veit enginn,
þannig listar eru skrifaðir með uppgufandi bleki þótt
ritmálið sitji hinsvegar fast í samvisku þjóða sem nú
geta séð að Írak er ónýtt land eftir framgöngu hinna
frelsisunnandi. Sök bítur sekan. Íslendingar viður-
kenndu nýverið Sjálfstæði Palestínu. Í því er ekki
endilega fólgin viðurkenning á óhæfuverkum sem
framin hafa verið í nafni þess sjálfstæðis en vissulega
kunna að felast í slíkri viðurkenningu nokkrar efa-
semdir um athæfi Ísraels gagnvart Palestínu.
Það hendir að fólk læri af reynslunni. Sá lægsti og
efsti var að birta ljóð í helstu blöðum heimsins. Kann
að hugsast að þar sé talað af nokkurri reynslu? Kann
að vera að þjóð á ósýnilegum lista hæfði vel að taka
réttan kúrs eftir vondu ljóði manns með vafasama for-
tíð? Það er hægt að hafa nákvæmlega jafn mikla óbeit
á gyðingahatri og herskárri utanríkisstefnu þjóða á
borð við Ísrael og gereyðingarstefnu þess ríkis á að
fordæma með fullu og öllu, algerlega og undanbragða-
laust. Því það er rétt sem segir í ljóðinu vonda, það er
ekki hægt að þegja yfir þessu.
Ísrael og Íran
Vont ljóð eftir vafasaman mann –
eða útrýming írönsku þjóðarinnar
Hermann Stefánsson
rithöfundur
Það er hægt að hafa nákvæmlega jafn mikla óbeit á gyðingahatri og her-
skárri utanríkisstefnu þjóða á borð við Ísrael og gereyðingarstefnu þess ríkis
á að fordæma með fullu og öllu, algerlega og undanbragðalaust. Því það er
rétt sem segir í ljóðinu vonda, það er ekki hægt að þegja yfir þessu.
Krumma

Gylfaflöt 7,
112 Reykjavík
587-8700
www.krumma.is
Börnin sem koma í heimsókn í
Krumma-búðina fá sumarglaðning
LikeAbike: 34.950
19.900
Standur: 19.950
17.900
18.900
52.290
139.800
Fært til bókar
Sjónvarpsfrægðin aðgöngumiðinn
Línur eru nokkuð farnar að skýrast varðandi
forsetakosningarnar í sumar. Þegar hafa
sex manns gefið kost á sér, Ólafur Ragnar
Grímsson forseti, Jón Lárusson lögreglu-
maður, Ástþór Magnússon athafnamaður,
Hannes Bjarnason landfræðingur, Herdís
Þorgeirsdóttir lögmaður og Þóra Arnórs-
dóttir fréttamaður. Kristín Ingólfsdóttir
háskólarektor kynnir ákvörðun sína um
framboð í þessari viku og Ari Trausti Guð-
mundsson jarðeðlisfræðingur á sumar-
daginn fyrsta. Þá efnir hann til blaðamanna-
fundar svo meiri líkur en minni eru á því
að gefi kost á sér. Elín Hirst, fyrrverandi
sjónvarpsmaður, gaf framboðshugleiðingar
frá sér á dögunum. Fyrr á árinu var talsvert
rætt um Stefán Jón Hafstein, starfsmann
Þróunarsamvinnustofnunar, sem hugsan-
legan frambjóðanda. Afstaða hans liggur
ekki fyrir. Sama gildir um Salvöru Nordal,
forstöðumann Siðfræðistofnunar Háskóla
Íslands. Margir orðuðu hana við forseta-
framboð en hún hefur hvorki játað slíku né
neitað. Gunnar Smári Egilsson fjölmiðla-
maður veltir forsetakjöri fyrir sér á fés-
bókarsíðu sinni og vitnar Smugan til skrifa
hans þar: „Sjónvarpsfrægð hefur ráðið
úrslitum í forsetakosningum á Íslandi síðan
1968. Kristján Eldjárn sló í gegn í þætt-
inum Munir og minjar, Vigdís Finnboga-
dóttir í frönskukennslu.“ Gunnar Smári
bætir því við að Ólafur Ragnar Grímsson,
sitjandi forseti, hafi fyrst vakið athygli í
fréttaskýringarþáttum í sjónvarpi og sé af
fyrstu kynslóð íslenska stjórnmálamanna
sem sjónvarp hafi fleytt á þing. „Í raun,“
segir Gunnar Smári, „er erfitt að ímynda sér
að nokkur frambjóðandi geti unnið sér nægt
fylgi í forsetakosningum án þess að vera
þegar landsþekktur af sjónvarpsskjánum.
Forsetakosningar eru fyrir þá sem þegar
eru þekktir; ekki vettvangur til að kynnast
fólki. Þeir sem njóta ekki sjónvarpsfrægðar
ættu að sækja um annað starf.“
30 viðhorf Helgin 13.-15. apríl 2012