Bændablaðið - 08.05.2013, Blaðsíða 42

42 Bændablaðið | Miðvikudagur 8. maí 2013
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Ræktun eftir kal
Nú liggur fyrir að verulegar líkur
eru á víðtæku kali á Norður- og
Austurlandi. Veðurfar síðastliðinn
vetur hefur þróast á þann veg að
víða eru svellalög mikil og hafa
legið lengi. Mikilvægt er að bændur
sem telja sig standa frammi fyrir
umtalsverðu kali undirbúi sig eftir
bestu getu og skipuleggi viðbrögð
sín. Þessu greinarkorni er ætlað að
fara yfir nokkur atriði sem vert er
að hafa í huga varðandi ræktun eftir
kal og endurræktun almennt.
Viðbrögð við kali
Þegar umfang kalsins liggur fyrir þarf
að meta hvort ástæða er til viðbragða.
Kalið getur verið blettakal, grisjun
vegna kals eða kal á samfelldum
svæðum. Flokka má viðbrögðin í
eftirfarandi:
1. Sjálfgræðsla
2. Ísáning
3. Léttvinnsla og sáning
4. Endurvinnsla með plægingu
Sjálfgræðsla
Ef um blettakal eða grisjun vegna kals
er að ræða kemur til greina að „gera
ekki neitt“ og láta túnið gróa upp. Þetta
á einnig við um tún sem erfitt er að
rækta upp vegna grjóts eða annarra
takmarkandi þátta. Í þessum tilfellum
er mælt með því að bera á lága skammta
af tilbúnum áburði eða búfjáráburði
til að örva gróðurframvinduna. Túnin
gróa yfir leitt fljótt upp en gallinn er
sá að plönturnar sem upp vaxa í kal-
blettunum eru yfirleitt óæskilegar í
túnum (t.d. arfi og varpasveifgras)
og uppskera er almennt ekki mikil
kalárið.
Ísáning
Ísáning er sáning á grasfræi og/eða
grænfóðri beint í kalin tún. Þessi
aðferð hefur verið reynd nokkuð
með misjöfnum árangri. Helst kemur
til greina að nota þessa aðferð í
nýlega endurræktuð tún þar sem
gras svörðurinn er tiltölulega opinn.
Best er að nota til verksins sérstakar
ísáningarvélar en einnig kemur til
greina að nota hefðbundnar sáðvélar
sem fella niður fræ. Sá skyldi fullum
skammti af grasfræi og einnig kemur
vel til greina að skjólsá með grænfóðri,
t.d. rýgresi eða höfrum.
Léttvinnsla og sáning
Ísáningin skilar ekki alltaf árangri
og ef um er að ræða alvarlegt kal í
nýlega endurræktuðum túnum er
skynsamlegra að beita léttvinnslu
(t.d. tætingu með pinnatætara). Með
léttvinnslu er átt við að sáð sé í
spilduna eftir eina umferð með herfi
eða tætara. Með þessu móti grær
sáðgresið upp sem lifir í spildunni og
sáningin tekur hraðar við sér en við
ísáninguna. Þessi aðferð gengur ekki
í gömul tún með þéttri rót –þar dugir
ekkert nema plógurinn!
Endurvinnsla með plægingu
Í illa kalin eldri tún dugir ekkert
nema endurvinnsla með plægingu.
Vanda þarf til verka og gæta þess
að fara ekki af stað fyrr en jörðin er
tilbúin til vinnslu. Ekki má vera laust
bundið vatn í jarðvegi, þá er hætta á
skemmdum á jarðvegsbyggingu sem
koma niður á spírun og sprettu. Vanda
þarf plæginguna og grafa þann gróður
sem fyrir er en gæta þess jafnframt að
plægja ekki of djúpt til að varðveita
frjósamasta jarðvegslagið. Hæfileg
plægingadýpt er 15 til 20 cm. Til
eftirvinnslu þarf að velja tæki sem
henta aðstæðum, tætara eða herfi en
gæta þessa að ofvinna ekki jarðveg
og tapa dýrmætum raka. Jarðvinnsu,
sáningu og völtun skal ávallt vinna í
samfellu á sem stystum tíma.
Hverju á að sá?
Val á nytjajurtum fer eftir
aðstæðum, s.s. umfangi kalsins,
ræktunarskilyrðum, aðstöðu til gjafa
og reynslu bónda. Til að tryggja
næga uppskeru getur þurft að rækta
grænfóður í hluta túna eða skjólsá
grænfóðri með grasi.
Til sláttar hentar grænfóður af
grasaætt, rýgresi, hafrar og bygg.
Auðveldara er að forþurrka rýgresi
en hafra og bygg en til greina kemur
að flytja uppskeru á þurrkvöll og
þurrka betur. Fljótasta grænfóðrið
er sumarrýgresi en hafrar og bygg
koma næst og síðast vetrarrýgresi.
Hafrar og bygg eru öruggir í rækun
en gefa lítinn endurvöxt. Vel kemur
til greina að sá blöndu af grænfóðri
t.d. blöndu af sumar- og vetrarrýgresi
eða höfrum og vetrarrýgresi. Í
slíkum tilfellum fæst endurvöxtur
sem nýtist til beitar eða seinni
sláttar. Í tilraunum á Möðruvöllum
reyndust grænfóðurblöndur að
jafnaði uppskerumeiri en grænfóður
í hreinrækt. Ef grænfóðri er skjólsáð
með grasi skal sá fullum sáðskammti
af grasi en draga verulega úr
sáðskammti grænfóðurs. Ekki
skyldi sá meira en hálfum skammti
af byggi og höfrum (ca 100 kg/ha)
og um þriðjungsskammti af rýgresi
(10-12 kg/ha).
Á svæðum þar sem vetrarálag er
Myndin til hægri er tekin að vori ári eftir kal. Kalsvæðið er þakið varpasveifgrasi. Myndir / Ingvar Björnsson, Guðmundur H. Gunnarsson og Þóroddur Sveinsson
Ísáning í blettakalið tún. Á vélinni eru tætarar sem vinna rásir fyrir fræið.
Dæmi um vel heppnaða ísáningu í endurræktað tún á 1. ári.
Vel heppnuð sáning í kjölfar léttvinnslu.
Mesta uppskeru grænfóðurs gefur blanda af vetrarrepju og byggi til þroska
sem skorið er sem heilsæði. Í slíkri blöndu þarf að bíða með sláttutíma þar
til byggið í blöndunni hefur náð nokkrum kornþroska. Heilsæði hentar ekki
til rúlluverkunar en fremur til stæðugerðar.
Ingvar Björnsson
Jarðræktarráðunautur
Ráðgjafarmiðstöð
landbúnaðarins