Bændablaðið - 22.08.2013, Blaðsíða 33

33Bændablaðið | Fimmtudagur 22. ágúst 2013
Lesendabás
Afleiðingar beitarþolsútreikninga
Sem betur fer hefur ekkert lát
verið á umfjöllun og skrifum um
landnýtingu á Almenningum í
Bændablaðinu í sumar. Nú
síðast finnst aldursforsetanum
í beitarfræðum Ingva
Þorsteinssyni vegið að sér og
starfsfélögum á Rannsókna-
stofnun landbúnaðarins,
RALA, vegna rannsókna þeirra
á seinni hluta síðustu aldar.
Ingvi ritaði greinina „Að gefnu
tilefni vegna Almenninga“
sem birtist í Bændablaðinu
18. júlí sl. Þar telur hann að
staðhæfingar undirritaðs um
beitarþolstölur RALA hafi verið
„vanhugsaðar og ófaglegar“. Af
þessu tilefni er fróðlegt fyrir
lesendur Bændablaðsins að fá
örlitla innsýn í heim þeirra sem
ætlað var að nýta niðurstöður
beitarþolsrannsókanna á sínum
tíma.
Undirritaður hefur oft bent á,
m.a. í fyrri greinum í Bændablaðinu,
að brautryðjendastarf Ingva
Þorsteinssonar og starfsfélaga hans
á RALA við gerð gróðurkorta, hafi
verið einstakt afrek á sínum tíma.
Ingvi telur í grein sinni rannsóknir
sínar „...vera með víðtækari
og gagnmerkari rannsóknum á
náttúrufari landsins sem hér hafi
verið unnar...“. Allt gott um það,
en þegar kom að útreikningum
á beitarþoli afrétta á grundvelli
gróðurkortanna og ýmissa annarra
merkra rannsókna í fóðurfræði,
blöstu við niðurstöður sem á engan
hátt rímuðu við raunverulegt ástand
gróðurs og jarðvegs á illa förnum
afréttum landsins. Niðurstöður voru
oft á tíðum vægast sagt hörmulegar.
Beitarþolsrannsóknir, sérstaklega
fram undir 1990, gáfu nær alltaf upp
beitarþol sem var langtum meira
en það fé sem gekk á afréttunum.
Einu gilti þó um væri að ræða
afrétti sem flestir voru sammála að
væru lítt beitarhæfir. Þetta kallaði
Ingvi útreiknað beitarþol og síðar
var gefið út raunverulegt beitarþol
fyrir afrétti. Þær niðurstöður voru
engu að síður oft allt of háar fyrir
illa farna afrétti og ekki var unnt
að nýta þær til vinnu við ítölugerð,
þótt það hafi ítrekað verið reynt.
Árangurinn varð sá að nánast engin
af þeim 14 til 15 ítölum sem gerðar
hafa verið á sl. 40 árum hafa skilað
nokkurri gróðurvernd eða fært
beitina nær sjálfbærri landnýtingu
en hún var fyrir.
Beitarþolsútreikningar fyrir
beitilönd í Skútustaðahreppi árið
1975
Eftirfarandi er dæmi um ofangreint
ofmat. Í Skútustaðahreppi var viður-
kennt af flestum bændum að þar ríkti
mikill uppblástur og gróðureyðing.
Beit hófst mjög snemma vors á afrétt-
um og fullorðnu fé var beitt á afrétti
fram í desember fram yfir 1985 svo
dæmi séu nefnd. Óskað var eftir því
að RALA mæti ástand og beitarþol
gróðurlenda í hreppnum og skilaði
RALA þann 1. september 1975
skýrslunni Gróður og beitarþol í
Skútustaðahreppi. Niðurstöður
mælinganna um gróðurhlutfall ein-
stakra svæða, umreiknað í algróið
land í hekturum voru birtar fyrir
allar jarðir í hreppnum, svo og
fyrir fimm afréttarsvæði og land
sem leigt hafði verið af Bárðdælum.
Einnig voru birtar upplýsingar um
stærð ræktanlegs lands fyrir hverja
jörð, nýtanlegt fóður af óræktuðu
landi og beitarþol í fjölda beitar-
daga. Þarna voru því birtar mjög
miklar og ítarlegar upplýsingar
fyrir allar jarðirnar og afréttina.
Meginniðurstöðurnar voru þessar:
Beitarþol heimalanda var metið
5.780 ærgildi í 150 daga, en ærgild-
ið var reiknað ein á með 1,3 lömb-
um. Eyjar í Mývatni og Sandvatni
voru taldar hafa beitarþol fyrir 63
ærgildi í 150 daga, en afréttirnir og
leiguland Bárðdæla beitarþol fyrir
21.105 ærgildi í 90 daga.
Beitarþol gróðurlenda í
Skútstaðaafrétti var því talið alls
26.948 ærgildi, en síðan þurfti
að taka tillit til þess að fé í afrétti
þurfti einnig beitiland í heima-
löndum vor og haust. Samkvæmt
Árbók Þingeyinga árið 1975 voru
hins vegar aðeins 8.702 kindur í
hreppnum, 148 kýr, nokkur geldneyti
og 104 hross. Beitarþolsútreikningar
RALA sýndu því að beita mátti a.m.k.
þrisvar sinnum fleira fé í hreppnum
en var í eigu hreppsbúa. Skýrslan
sýndi þó að algróið land á þessum
afréttum næmi aðeins um 6-34%
af flatarmáli afréttanna, að undan-
skildum Skútustaðaafrétti. Auðnir
og lítt gróið land var því ríkjandi.
Lesendur geta því kannski sett sig
í spor ítölunefndar við að reikna út
ítölu sem leiða ætti til gróðurverndar
þegar þessar himinháu tölur lágu
fyrir. Hvernig áttum við sem störf-
uðum að gróðurverndarmálum að
sannfæra bændur um að þeir yrðu
að stytta verulega beitartíma í afrétti á
þessum illa förnum afréttum og grípa
til annarra gróðurverndaraðgerða?
Beitarþolsútreikningar fyrir
beitilönd í Skútustaðahreppi árið
1995
En við gáfumst ekki upp og vitað var
að á RALA var unnið að úrbótum á
beitarþolsmatinu. Að ósk hlutaðeig-
andi aðila vann RALA nýja skýrslu
árið 1995 sem nefndist Beitarþol
í Skútustaðahreppi – álitsgerð
RALA vegna endurskoðunar ítölu
í hreppnum. Margs konar úrbætur
komu nú fram í fræðunum. Meðal
annars var hugtakið sjálfbær land-
nýting notað þegar hugtakið um
beitarþol var skilgreint og einnig
var hugtakið raunverulegt beitarþol
kynnt til sögunnar. Í nýju skýrslunni
er ennfremur fjallað um ástand lands
og um rannsóknir á jarðvegsrofi og
skiptingu Skútustaðahrepps eftir rof-
flokkum. Þar kemur fram að nærri
70% af öllu landi hreppsins er metið
í verstu rofflokkunum, þ.e. í 4 og
5. Þessi niðurstaða er langt yfir því
meðaltali sem síðar mældist á landinu
öllu og staðfesti að mjög rík ástæða
var til að koma á ítölu, til að lækka
beitarálagið verulega, þar sem sam-
komulag um önnur úrræði hafði ekki
náðst. Í skýrslunni kemur einnig fram
skýr og merk krafa um að aðgreina
verði gróið land með lítið rof frá rof-
svæðunum til þess að afréttarsvæðin
teljist beitarhæf. Raunverulegt beitar-
þol var síðan gefið upp fyrir betur
gróin svæði afréttanna og enn voru
þær tölur mjög háar og niðurstöður
ítölunefndarinnar skiluðu ekki umtals-
verðum umbótum í gróðurvernd. Í
skýrslunni segir einnig: „Án þessarar
afmörkunar er ekki hægt að reikna
beitarþol fyrir afréttarsvæðin“. Það
hefði farið betur á því að meirihluti
úrskurðar ítölunefndar Almenninga
nær 20 árum síðar hefði áttað sig á því
að land með miklu jarðvegsrofi hefur
ekkert beitarþol og er ekki beitarhæft.
Ofmat beitarþols hafði lamandi
áhrif á gróðurverndarstarfið
Eins og áður segir birti RALA beitar-
þolstölur fyrir fjölda afrétta á seinni
hluta síðustu aldar og yfirleitt voru
þær það háar að engin leið var að ná
samningum um verulegar úrbætur í
beitarmálum, þó oft væri rík ástæða
til þess, sérstaklega á eldfjallasvæð-
unum. Í upphafi ársins 1999 var t.d.
birt opinberlega að 20 helstu hálend-
isafréttir landsins hefðu beitarþol fyrir
um 155.000 ærgildi en þegar betur var
að gáð voru þar um 45.000 ærgildi, en
suma þessara afrétta ætti reyndar ekki
að nýta til beitar um sinn vegna lélegs
ástands þeirra. Þetta ofmat beitarþols
kom sér afskaplega illa fyrir allt
gróðurverndarstarf á þessum tímum
en að endingu afturkallaði RALA allar
niðurstöður beitarþolsútreikninga
stofnunarinnar árið 1999.
Andrés Arnalds ritaði merkar
greinar í búnaðarblaðið Frey 1994 og
1995 og fleiri vísindamenn hafa marg-
oft bent á, að ákvörðun beitarþols eru
afar flókin vísindi og taka verður tillit
til miklu fleiri vistfræðilegra þátta en
gert var hér áður fyrr. Meirihluti ítölu-
nefndar fyrir Almenninga áttaði sig
ekki á þessari staðreynd og byggði
úrskurð sinn á gömlu aðferðarfræð-
inni og fékk því óviðunandi niður-
stöðu á beitarþoli fyrir Almenninga.
Landgræðslan telur að skýrsla
Landbúnaðarháskóla Íslands,
„Almenningar – ástand jarðvegs
og gróðurs,“ frá því í desember
2011, sem fjallar m.a. um beitarþol
á Almenningum sé faglega og vel
unnin og það mat á beitarþoli sem
þar er birt sé raunhæft, það er að
Almenningar hafi ekkert beitarþol
miðað við núverandi ástand.
Sveinn Runólfsson.
Höfundur er
landgræðslustjóri.
Fyrir rösku ári skrifaði ég í
Bændablaðið um líflambasölu
og ýmislegt sem henni fylgir.
Nú haustar að og samkvæmt
upplýsingum frá Matvælastofnun
hafa henni borist 400 umsóknir
vegna lambakaupa, sem er
svipaður fjöldi og undanfarin ár.
Engin samstaða eða samráð, svo
ég viti, er á milli okkar sem höfum
líflambasöluleyfi um verðlagningu,
enda kynbótabakgrunnur misjafn,
metnaður og sjálfsálit einnig, svo og
þörf fyrir verð sem telst sanngjarnt
og eðlilegt.
Í fyrrnefndri grein gáfum við
á þessum bæ út það viðmið að
lambhrútur seldur til lífs ætti
a.m.k. að þrefalda virði sitt án
virðisaukaskatts og gimbur að
tvöfalda það verð sem fengist í
sláturhúsi.
Nú er vitað að líflömb eru seld
á slátrunarverði og a.m.k. allt upp í
áðurnefnda tvö- og þreföldun, sem
við höfum raunar ekki alveg staðið
við. Lægra verð – færri falleg ærefni
í sláturhús.
Svo vikið sé að ungviði annarra
dýrategunda er verið að selja
labradorhunda á 100-250 þúsund,
rottuhunda ýmiss konar á fleiri
hundruð þúsund að ekki sé nú minnst
á verðlagninguna í hrossabransanum.
Það er stutt síðan að í mín eyru voru
nefndar 80.000 krónur fyrir tveggja
vetra hrút til sæðingastöðvarbrúks.
Svona eymdartónn í verðlagningu
nær auðvitað engri átt. Hefði
viðkomandi sagst ætla að greiða
áburðarreikninginn það árið, hefði
ég e.t.v. farið að hugsa mig um.
Í hitteðfyrra olli þurrkbruni
lélegum heyfeng. Í fyrra bættist við
kal svo 4,5 rúllur fengust að meðaltali
af hektara og fækka varð um 14% á
fóðrum. Svipað er uppi á teningnum
nú með heyfeng. Við féllum ekki
undir reglur Bjargráðasjóðs í fyrra og
gerum það enn síður nú, enda virðast
þær helst vera sniðnar að því að hvetja
bændur til að setja á guð og gaddinn.
Af þessu leiðir, hvað sem aðrir gera,
að við höfum ekki lengur skap til að
selja okkar lömb á útsöluprísum.
Í apríl í vor var, aldrei þessu vant,
fært hingað á rútu með 50-60 borgfirska
fjárbændur innanborðs til að skoða
hálftóm fjárhús. Af því tilefni tók ég
saman nokkrar skjalfestar staðreyndir
um fjárræktarlega fortíð. Þá kom á
daginn að Skjaldfannarhjörðin hefur
í meira en aldarfjórðung langoftast
verið í efsta sæti eða því næsta í kjöti
eftir vetrarfóðraða kind og aldrei á
þessu tímabili farið neðar en í fimmta
sæti. Þetta er stöðugleiki sem ég held
að sé einsdæmi.
Lambgimbrar hafa mest skilað
25,4 kg hver og í vor áttu þær allar
lömb sem fóru á fjall, frísk og
framfaramikil. Aðrar staðreyndir
um hjörðina er auðvelt að kynna
sér á vef Bændasamtakanna og er
sá grunnur sem við byggjum okkar
verðhugmyndir á.
Samkvæmt upplýsingum frá
Ráðunautaþjónustu Húnaþings
og Stranda á dilkur með 22 kg
fallþunga, sem er venjulegur
þungi hér undanfarin haust, ásamt
uppgjörstölum búsins varðandi gerð
og fitu og með gæðastýringarálagi,
geymslugjaldi og 9% verðhækkun
sláturhúss, að leggja sig á réttar
16.000 krónur. Þetta bið ég þá sem
pantað hafa hér lömb að hafa í
huga og láta vita sem fyrst um allar
breytingar. Enn er nóg svigrúm til
pantana á gimbrum en hæpnara með
hástigaða hrúta.
Að lokum hvet ég stéttarbræður
í líflambasölu til aukins metnaðar
fyrir hönd sinna hjarða og áratuga
ræktunarstarfs og að þeir láti það
koma fram í verðlagningu.
Indriði Aðalsteinsson,
Skjaldfönn.
Eru kynbótalömb á útsölu?
Næst er sá hluti Þórsmerkur sem var að mestu friðaður í 90 ár. Almenningar fjær, friðaðir fyrir beit í 22 ár.
Mynd / Hreinn Óskarsson
Þessi fallegu systkini eru undan hrútnum Skrauta og ánni Brúsku, en smá-
frétt um hana og hennar afurðir kom í Bændablaðinu í fyrrahaust þar sem
hún heimtist viku seinna en hrútarnir hennar tveir sem voru hvor um sig 72
kíló á fæti. Vonandi heimtist fjölskyldan saman þetta árið.
Hvað ungur nemur, gamall temur.
Myndir / Kristbjörg Lóa Árnadóttir