Fréttatíminn - 16.09.2011, Blaðsíða 24

barn fái að vera á þessum lyfjum í friði
til að þroskast eðlilega. Ég ber fulla
virðingu fyrir því ef fólk vill ekki vera á
þessum lyfjum. En ég legg ríka áherslu
á að fólk sé ekki með fordóma í garð
ADHD, ofvirkni eða annarra raskana
sem geta fylgt. Menn hafa gert tilraunir
með mataræði og það er mjög líklegt að
ofnæmi gagnvart einhverjum mat geti
ýft einkennin.
Á síðustu fimm árum hef ég greinst
með kæfisvefn, ættgengan blóðsjúkdóm
og er 20 kílóum of þungur – eigin-
kona óskast hér með! – og það skiptir
gríðarlega miklu máli að maður sjálfur,
nánasta fjölskylda, vinir, skólinn eða
vinnufélagar skilji hvaða áhrif þetta
hefur og hjálpi þannig viðkomandi að
skapa sér heilbrigt umhverfi. Sumir
kennarar skynja þetta vel, aðrir ekki.
Kúnstin í einum skóla var að taka tillit
til þess að sumir krakkanna þurftu að
fá að gera sína hluti. Það hentar ekki
öllum að sitja í röð með þrjátíu öðrum
börnum, en það eru margir góðir kenn-
arar og skólastjórnendur hér sem vinna
vel í þessum málum.“
„Þyrlusýn“
Spurningunni um hvernig Vilhjálmur
tók greiningunni að hann væri með
athyglisbrest svarar hann á þennan veg:
„Mér létti. Ég fór að skynja fullt af
hlutum, ég hætti að taka þunglyndislyf-
in og í dag skynja ég mjög vel hvort ég
er á andlegri niðurleið eða hvort ég er
bara latur á sunnudegi og bregst við því.
Það tók hins vegar tíma að læra, skilja
sjálfan sig og hvaða þættir í umhverfinu
hafa áhrif – til góðs eða ills. Hægt og
rólega lærði ég til dæmis hvernig ég get
náð mikilli yfirsýn yfir málefni. Stund-
um tek ég að mér verkefni sem er mjög
flókið og er algjörlega týndur í einn, tvo
mánuði en svo skyndilega liggur stóra
samhengið fyrir. Bróðir minn kallar
þetta „þyrlusýn“. Þarna hefur maður
fengið fullt af upplýsingum og allt í
einu raðast brotin saman í eina heild.
Stundum lendi ég í því að bregðast seint
við hlutunum, en þá það. Þá fer ég bara
í að snúa hlutunum við. Maður lærir að
forðast að taka of mikið að sér – lærir að
segja nei. Það er eitt sem ég hef rekið
mig á og er víst ekki ólíkt lesblindu.
Við virðumst setja hugsanir okkar í þrí-
víddarsamhengi. Það þarf ekki að hafa
þýðingu fyrir neinn annan en okkur.
Við erum að raða hlutunum hratt upp
í huganum og setjum í eitthvert hlut-
bundið samhengi. Oft finnst mér ég sjá
þetta hjá öðrum á því hvernig fólk notar
handahreyfingar. Ég hef stokkið að
fólki og spurt hvort það sé greint með
ADHD eða lesblindu og í öllum tilvikum
nema einu hefur svarið verið já. Þetta er
ekki reglubundið mynstur ...“
Engin ein rétt meðhöndlun til
En hvað segir Vilhjálmur að hann þurfi
að varast? „Að taka að mér verkefni þar
sem athyglisbresturinn er vís með að
þvælast fyrir, eða fela öðrum þá verk-
hluta. Ég var í verkefni hjá Ríkisútvarp-
inu árið 2008 þar sem mín sérþekking
gaf mér jafnframt heildarsýn yfir alla
þætti. Ef ég sökkti mér í einstök mál þá
útilokaði ég allt annað. Ég varð að halda
aftur af mér, fela einhverjum öðrum
verkin og einbeita mér frekar að verk-
efnisstjórninni. Fólk treysti mér til að
raða þessu í rétta röð án þess að vera
með puttana í smáatriðunum og þetta
gekk fullkomlega upp.“
Er eitthvað eitt betra en annað í með-
höndluninni? „Það er ekkert eitt rétt
til í þessu. Það eru engar tvær mann-
eskjur eins. Ef manneskja fær lyf eins
og rítalín og róast við það, þá er nokkuð
víst að greiningin sé rétt. Það eru til alla
vega þrjú forðalyf og lyf á borð við hefð-
bundið rítalín sem þarf að taka kannski
fjórum sinnum á dag. Það er misjafnt
hvað hentar hverjum. Einnig eru til
ýmis form af viðtalsmeðferð, atferlis-
meðferð og svo má lengi telja. Líklega
er þó mikilvægast að viða að sér fróð-
leik og leita sér upplýsinga. Ýmis önnur
lyf geta einnig haft þveröfug eða slæm
áhrif. Mér var einhvern tíma gefinn
barnaskammtur af gamaldags þung-
lyndislyfi til að ná djúpsvefni fyrstu
tvo tímana, en ég datt út í tólf klukku-
stundir. Ég drekk heldur ekki áfengi
ef ég á að vinna skapandi vinnu. Ég hef
upplifað það að fara á bar, fá mér í glas
og lenda í hörkuskemmtilegum sam-
ræðum – fengið brilljant hugmynd og
skrifað hana niður um nóttina. Næsta
morgun sé ég að þetta er algjör steypa!“
Þekkt auglýsingarödd
Vilhjálmur er ekki aðeins leikari, leik-
stjóri og tölvuséní, hann er einn af eftir-
sóttustu karlröddum í auglýsingageir-
anum. Og þú ert þá hver? „Olís – vinur
við veginn“, segir hann með alþekktri
sjónvarps- og útvarpsrödd sem er ekk-
ert lík röddinni í manninum sem ég hef
verið að tala við. „Byko – byggir með
þér!“ bætir hann svo við stríðnislega.
„En sannleikurinn er sá að ég breyti
ekkert röddinni. Þetta snýst um að taka
pínulítið egóið út úr þessu, og meira að
segja mamma áttar sig ekki á að þetta
er ég.“
En hvað hefur breyst eftir að þú
fékkst greininguna?
„Það sem hefur breyst er að þung-
lyndið er að mestu horfið eftir að ég
fékk rétt lyf og vann í mínum málum.
Ég las mér mikið til um þetta, talaði
við Grétar, fjölskylduna og vini. En ég
vil leggja áherslu á að fólk gleypi ekki
við hverju sem er í netheimum. Það er
nauðsynlegt að skoða hvað liggur að
baki og trúa ekki hverju sem er.“
Lauk meistaragráðu á 22 mánuðum
Vilhjálmur hefur lært að lifa með
athyglisbrestinum og gengur vel. Hann
lék í þáttunum „Pressan“, skellti sér í
meistaranám í menningarstjórnun á
Bifröst og lauk 90 eininga meistaranámi
og ritgerð á 22 mánuðum.
„Nú er ég sérfræðingur í því
hvernig hagrænt og félagslegt virði
birtist í menningarsamningum ríkis
og sveitarfélaga – eða „Margt býr
í þokunni“ eins og stóð í undirtitl-
inum. Ég byggði verkefnið á Aust-
fjörðum – þangað sem ég á ættir að
rekja – vegna þess að Austfirðingar
voru frumkvöðlar hvað menningar-
samningana varðar. Forsenda þess
að ég gat lagt í þessa vegferð í miðju
efnahagshruni var að stórum hluta
sú að ég þekki orðið vel minn at-
hyglisbrest. Þannig gat ég brugðist
rétt við undir álagi og í raun nýtt
mér jákvæðar hliðar athyglisbrests-
ins.“
Má ekki verða þreyttur – þá fer
allt í vitleysu
Og gátlistinn er: „Ég má ekki verða
þreyttur, verð að kunna að segja
nei, velja verkefni og vita í hverju ég
er ekki góður. Ég mæli með því að
þeir sem þurfa fái greiningu, leiti
sér upplýsinga og sæki fundi hjá
ADHD-samtökunum. Fyrsta fund-
inn upplifði ég á skemmtilegan og
skondinn máta. Þetta er víst svipað
og tólf spora fundir, manni finnst
maður einn í heiminum með þetta
en svo kemur bara í ljós að það eru
þúsundir annarra í sömu sporum.
Fólk verður að vera gagnrýnið á það
sem það les og ég skil ekki hvernig
hægt er að skammast sín fyrir að
þurfa að taka lyf til að líða betur.
Þetta er ekkert til að skammast sín
fyrir. Athyglisbrestur er í rauninni
öfugmæli; ég er að fá allt inn, en það
tekur bara lengri tíma að vinna úr
upplýsingunum. Það skiptir miklu
máli að geta gert grín að sjálfum
sér. Athyglisbrestur er eðlilegur
hluti af mér, ég þarf að muna að
hann getur verið góður eiginleiki og
þá er gaman að lifa.“
Eftir að
ég hafði
lýst mínu
þunglyndi
í tíu
mínútur
stoppaði
hann mig
af og benti
mér á að
athuga
aðra þætti
því honum
þætti ekki
ólíklegt að
þunglynd-
ið væri
afleiðing
athyglis-
brests.“
24 viðtal Helgin 16.-18. september 2011