Fréttatíminn - 16.09.2011, Blaðsíða 39

E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
4
8
0
3
9
INGVAR HELGASON og B&L • Sævarhöfða 2, sími 525 8000
www.isuzu.is
GLERHARÐUR D-MAX
Isuzu D-Max er í þessari nýju gerð
algjörlega endurhannaður frá grunni.
Isuzu er einn öfluguasti framleiðandi
heims í smíði endingargóðra flutninga-
bíla. Isuzu D-Max býr svo sannarlega
að þeirri reynslu því hann hefur reynst mjög vel
við íslenskar aðstæður og verið eigendum sínum
áreiðanlegur.
HESTAKERRUR FELLIHÝSI
HJÓLHÝSI BÁTAKERRUR
3,0 dísil sjálfskiptur • 164 hö • eyðsla 9 l/100km
HÖRKUTÓL!
D-Max státar af mestri dráttargetu
í sínum flokki pallbíla
5.99O.ooo kr.VERÐ:
B rennt barn forðast eldinn. Það gera Þjóðverjar – af
alræmdu tilefni. Því settu
þeir eftir stríð á laggirnar
stjórnlagadómstóla sem
eiga að vaka yfir því að vald
safnist ekki á fárra hendur.
Slíkir dómstólar eru í hverju
„landi“ (fylki) Þýskalands,
en sambandsdómstóll dæmir
um mál sem snerta allt sam-
bandsríkið og þó einkum um
grundvallarréttindi almenn-
ings. Í síðustu viku felldi
þessi alríkisdómstóll einn
af sínum merkustu úrskurð-
um. Tilefnið var umkvörtun
nokkurra borgara þess efnis
að ríkisstjórnin í Berlín hefði farið út fyrir
valdmörk sín þegar hún gekkst í ábyrgðir
vegna aðstoðar við Grikkland, án þess að
hafa haft nægilegt samráð við sambands-
þingið. Niðurstaðan var hálfgerður Salóm-
onsdómur: „Látum gott heita en gerið þetta
aldrei aftur án góðs samráðs við þingið.“
Hér verður sjálf niðurstaðan ekki krufin
heldur farið yfir rökin fyrir því að kvörtunin
var metin dómtæk. Kjarni þeirra raka er sá
að allt vald komi frá fólkinu sem kjósi sér
sambandsþing. Færist vald frá þinginu meir
en góðu hófi gegnir, sé þingið sniðgengið, sé
verið að rýra vald hins upphaflega valdhafa,
þjóðarinnar. Sérhver borgari hafi því heimild
til að vera á varðbergi og kvarta til stjór-
nlagadómstólsins ef hann telur vald sinna
kjörnu fulltrúa vera skert, því að þannig sé
kosningarétturinn vanvirtur.
Lærdómsríkir lagakrókar
Þjóðverjar eru lagaflækjumenn. Því er kjarni
málsins sá í hvaða ákvæði stjórnarskrárinn-
ar dómstóllinn vísar máli sínu til stuðnings
og er þess virði að um það
sé farið nokkrum orðum.
Dómurinn byggir úrskurð
sinn á tilvísun í það grund-
vallarákvæði að þingmenn
„eru kosnir í almennum,
beinum, frjálsum og leyni-
legum kosningum þar sem
allir eru jafnir“, í ákvæðið
um að „allt ríkisvald komi
frá þjóðinni“ og að lokum í
það ákvæði að þeim grund-
gildum sem felast í hinum
greinunum tveimur megi
ekki raska, ekki einu sinni
með stjórnarskrárbreyt-
ingu.
Sem sagt: Vald fólksins er
friðhelgt, þess vegna verður
jafnframt að tryggja vald fulltrúa þess,
þingsins.
Hvað kemur þetta okkur við?
Þetta snertir vissulega umræðuefni þessara
pistla, en þeir fjalla um þá nýju stjórnarskrá
sem stjórnlagaráð leggur til. Í fyrsta lagi er
það til eftirbreytni að Þjóðverjar hafa sér-
staka dómstóla til að verja stjórnarskrá sína.
Við í stjórnlagaráði fjölluðum gaumgæfilega
um slíkt fyrirkomulag, en fórum einfaldari
leið sem lýst verður síðar.
Að öðru leyti áréttar hinn þýski úrskurður
að allt vald komi frá fólkinu sjálfu. Söm var
hugsun okkar í stjórnlagaráði. Þegar í 2.
grein frumvarps stjórnlagaráðs birtist það
nýmæli að „Alþingi fer með löggjafarvaldið
í umboði þjóðarinnar“, en ámóta ákvæði er
ekki í gildandi stjórnarskrá. Í framhaldinu
er kveðið á um hina tvo valdþættina: „Forseti
Íslands, ráðherrar og ríkisstjórn og önnur
stjórnvöld fara með framkvæmdarvaldið.
Hæstiréttur Íslands og aðrir dómstólar fara
með dómsvaldið.“
Hér er njörvað niður að þjóðin sjálf er upp-
spretta alls ríkisvalds, að allir aðrir valdhaf-
ar starfa í hennar umboði, beint eða óbeint.
Við í stjórnlagaráði ræddum hvort þetta
ætti að vera enn skýrara og hafa svipaðan
aðdraganda og hjá hinum þýsku, segja bein-
línis að„allt ríkisvald komi frá þjóðinni“. Það
varð ekki ofan á enda vorum við sparsöm á
allt sem kalla mætti „fagurgala“; vildum hafa
orðalagið skýrt og sem minnst af óþörfum
endurtekningum. Ef til vill hefði þetta þó átt
að vera að hætti Þjóðverja. Við erum að vísu
ekki jafn brennd og þeir, en (pólitískir) eldar
geta blossað upp hvar sem er. Allur er því
varinn góður.
Meira um valdið
Ríkisstjórnir hafa alls staðar tilhneigingu til
að seilast eftir völdum. Á hverjum tíma geta
rökin verið góð og gild, að nauðsynlegt sé að
grípa til skyndilegra og róttækra aðgerða,
allt eins og í því máli sem varð tilefni þýska
úrskurðarins, ráðstafana til að styrkja efna-
hagskerfi Evrópu.
Stjórnlagaráð hafði temprun fram-
kvæmdavaldsins, eflingu Alþingis og um leið
beinar valdheimildir fólksins, mjög í huga.
Þetta endurspeglast m.a. í III. kafla frum-
varps ráðsins, sem fjallar um Alþingi. Þar
er mun skýrar kveðið á um hlutverk þess
og vald en nú er. En einkum endurspeglast
þetta í nýjum kafla, V. kafla, um ráðherra og
ríkisstjórn. Í gildandi stjórnarskrá er ein-
ungis lauslega vikið að ríkisstjórnarvaldinu,
nánast undir rós en alla vega ekki skiljan-
legum orðum. Í tillögum stjórnlagaráðs er
tekinn af allur vafi um að á Íslandi skal vera
þingræði, þ.e.a.s. ríkisstjórn starfar í umboði
Alþingis. Þetta er sagt skýrum stöfum í upp-
hafsákvæði 90. gr.: „Alþingi kýs forsætisráð-
herra“ en hann skipar síðan aðra ráðherra.
Auk þess má benda á ákvæði um skyldur
ríkisstjórnar gagnvart Alþingi, ekki síst um
upplýsingagjöf. Þá er uppruni lagasetningar
formlega færður til Alþingis með ákvæðum
í 57. grein þar sem segir meðal annars að
frumvörp séu „tekin til athugunar og með-
ferðar í þingnefndum áður en þau eru rædd
á Alþingi“.
Síðast en ekki síst er valdið að nokkru
fært beint til þjóðarinnar með þeim hætti að
kjósendur – nægilega margir – geta sjálfir
átt frumkvæði að lagasetningu sem Alþingi
ber skylda til að fjalla um með vissum form-
legum hætti, sjá 66. og 67. grein frumvarps
stjórnlagaráðs.
Farið verður nánar í þetta beina vald
þjóðarinnar í næstu pistlum.
Ný stjórnarskrá
Valdið er fólksins
Þorkell Helgason
sat í stjórnlagaráði
Síðast en ekki síst er valdið að nokkru fært beint til þjóð-
arinnar með þeim hætti að kjósendur – nægilega margir
– geta sjálfir átt frumkvæði að lagasetningu sem Alþingi
ber skylda til að fjalla um með vissum formlegum hætti,
sjá 66. og 67. grein frumvarps stjórnlagaráðs.
Helgin 16.-18. september 2011 viðhorf 31