Læknablaðið - 15.10.1980, Blaðsíða 38

252
LÆKNABLADID
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og ELR
Læknafélag Reykjavíkur
66. ÁRG. - OKTÓBER 1980
BLÓÐFI^ÖGyR OG
ÆÐASJUKDOMAR
Lengi hafa menn vitað, að blóðflöguleysi getur
valdið blæðingum og marblettum og offjölgun
blóðflaga segamyndun í slagæðum og bláæð-
um. Á síðari árum hafa augu manna einnig
beinst að ýmsum starfrænum göllum í flögum
og tengslum peirra við sjúkdóma.
Aðalhlutverk flaga í blóðrás er að stöðva
blæðingar við rof á æðavegg með hjálp
storkukerfisins. Mjög líklegt er, að pær setji
einnig af stað feril, sem leiðir til endanlegrar
viðgerðar á æðinni. Við skemmd á æðavegg
rofnar innpelið, og bandvefur kemur í Ijós.
Flögur loða við bandvefinn, verða kúlulaga og
festast saman. ADP úr skemmdum frumum og
kalsíum valda pví, að flögurnar losa frá sér
korn, sem innihalda efni, sem síðan valda
aukinni samloðun og meiri losun efna. Pau
efni, sem losna frá flögunum, eru m.a. kalsíum,
ADP, serotonin, katekolamin, histamin og
flögupættir, sem geta sett storkukerfið í gang.
Einnig losna efni, sem auka gegnhleypni
innpels og eru ef til vill pýðingarmikil fyrir
bólgusvörun, og önnur, sem stuðla að fjölgun
sléttra vöðvafruma, par sem skemmd hefur
orðið. Samtímis losnar frá flöguhimnu arachi-
donsýra, sem breytist fyrir áhrif hvatans cyclo-
oxygenasa í hvikul endoperoxið. Þetta leiðir til
myndunar á thromboxane A2.
Thromboxane A2 er mjög virkt æðaprengj-
andi efni, sem auk pess eykur samloðun flaga
og losun á kornum frá peim. í innpelsfrumum
breytist arachidonsýra í prostacyclin (PGI2).
Prostacyclin er hvikult efni, sem myndast í
sífellu og losnar frá innpeli æða, sérstaklega í
lungum. Pað brotnar ekki niður i lungum eins
og mörg prostaglandin. Petta efni hindrar
samloðun flaga við æðavegginn og er einnig
mjög æðavíkkandi. Prostacyclin myndast
stöðugt, en thromboxane A2 myndast aðeins
við virkjun á flögum.
í ýmsum sjúkdómum hafa fundist merki
pess, að flögur virkist, en pau próf um flögu-
starfsemi, sem til eru, teljast fremur óáreiðan-
leg og ekki fullljóst, að hve miklu leyti pau
spegla tengsl sjúkdóma og flögustarfsemi í
Iíkama. Vitað er, að samfara kólesterolhækkun
er aukið næmi blóðflaga fyrir efnum, sem
valda samloðun, ADP, collageni og adrenalini.
Einnig er líftími flaga styttur í sumum peirra
sjúkdóma, sem flögutappar kunna að valda,
t.d. í skyndislagi, en par hafa flögutappar sést á
reki í smáæðum sjónhimnu.
Ýmis lyf, sem hafa áhrif á starfsemi flaga,
hafa vakið vonir um, að hafa megi gagnleg
áhrif á suma pessa sjúkdóma.
Æðakölkun
Árið 1950 var vakin athygli á pví, að aspirin
gæti e.t.v. hindrað kransæðastíflu og aðakölk-
un (3). Síðan hafa margar rannsóknir verið
gerðar til að sannreyna petta og kanna pátt
blóðflaga í æðakölkun (4, 10).
Við innpelsskemmd virkjast flögur og gefa
m.a. frá sér efni, sem fjölgar sléttum vöðva-
frumum i æðapeli. Einnig geta komist gegnum
æðavegginn efni, sem gætu pað ekki við
venjulegar aðstæður. Petta gildir um ýmis
fituefni, sem talin eru tengd aukinni hættu á
æðakölkun, t.d. kólesterol. Viðgerð á innipels-
skemmd tekur allt að níu mánuðum í tilrauna-
dýrum.
Við háprýsting eða aukna kólesterolpéttni í
sermi tekst ekki að gera við æðavegginn og
skemmdin getur jafnvel stækkað og breyst í
æðakölkun. Eiginleikar innpelsins skifta einnig
miklu máli. Við æðakölkun dregur til dæmis úr
myndun prostacyclins í innpeli, einnig minnkar
myndun pess með aldrinum.
Þá hefur nikotin í tilraunum hamlandi áhrif á
myndun prostacyclins.
Mörg önnur atriði styðja mikilvægi flaga í
myndun æðakölkunar. Tilraunadýr, sem gerð
hafa verið flögufá, fá sjaldan æðakölkun,
miðað við samanburðarhópa, pó að innpelið
verði óeðlilega gegnhleypið við flögufækkun.
Svín, sem skortir von Willebrandts pátt fá
æðakölkun, enda er hann nauðsynlegur fyrir
viðloðun flaga við innpel. Sjúklingar með