Læknablaðið - 15.10.1980, Blaðsíða 41

LÆK.NABLAÐIÐ
253
sykursýki, sem fá oft æðakölkun og blóðsega í
smáæðar ásamt auknu næmi flaga fyrir
virkjandi efnum, hafa aukningu á von
Willebrandts pætti.
Ýmsir aðrir þættir hafa áhrif á æðakölkun.
Hennar verður oft vart við greiningu slagæða,
því að par er álag blóðstreymis á æðavegg
mest. Háprýstingur getur á svipaðan hátt
skemmt innpel og aukið á æðakölkun.
Orsakir æðakölkunar eru ekki að fullu
pekktar.
Eftir peirri vitneskju, sem fyrir liggur, má pó
ætla, að oft verði skemmdir á innpeli æða t.d.
við greiningar slagæða.
Viðgerð verður með samstarfi æðapels,
innpels og blóðflaga. Gallar á flögum og
innpeli geta hindrað eðlilega viðgerð og
minniháttar áreiti orðið varanleg skemmd (9).
Kólesterolaukning, háprýstingur og sykur-
sýki, hafa einnig áhrif á svörun blóðflaga eins
og áður var lýst.
Kransæðasjúkdómar
Blóðsegi í kransæð virðist ekki vera einhlít
skýring á kransæðastíflu og hjartadrepi.
í krufningum hefur komið í ljós, að fáir
sjúklingar með nýlegt hjartadrep hafa blóð-
sega í stórri kransæð, og segatíðni vex eftir pví,
sem lengra líður frá pví, að drepið varð.
Aðeins 8 % peirra, sem deyja skyndidauða
hafa sega í stórri kransæð (4), en flögukekkir
hafa sést í smáæðum hjarta og í lungnablóðrás
pessara sjúklinga. Þá hefur nýlega verið sýnt
fram á flöguvirkjun hjá sjúklingum með já-
kvæð áreynsluhjartarit. Flögupáttur 4 (PF4)
jókst í sermi peirra en varð eðlilegt nokkrum
mínútum eftir að áreynslu lauk (6). Greinilegt
er pví, að flöguvirkjun verður oft við súrefnis-
skort í hjarta, og pað gæti staðið í sambandi
við einkenni um hjartakveisu. Dýratilraunir,
par sem kransæðaprengsli eru búin til, sýna, að
flögukekkir, sem myndast við prengslin,
minnka flæði um æðina verulega. Auk pess
veldur kekkjarek paðan minnkuðu flæði í
smáæðum hjarta og eykur pannig á súrefnis-
skort hjartavöðva. Flögukekkir sem myndast
við innpelsskemmd, gefa líka frá sér
aðaprengjandi efni, t.d. thromboxane A2.
Slíkur samdráttur eða krampi í kransæð
getur valdið hjartadrepi með pví að stöðva
blóðrás um æðina. Petta gerist e.t.v. við
Prinzmetals hjartakveisu. Önnur efni, sem
losna frá flögum, geta lækkað erting-
arpröskuld hjarta fyrir sleglaiðu (fibrillatio
ventriculorum).
Síðasta áratuginn hafa ýmsar rannsóknir
verið gerðar á lyfjum, sem hafa áhrif á flögur,
einkum aspirini og sulfainpyrazone.
Einn skammtur af aspirini spillir cyclooxy-
genasa í flögum varanlega, og endast áhrifin,
meðan flagan lifir.
Með pessu dregur bæði úr thromboxane A2
og prostacyclinmyndun. Þó parf mun stærri
skammta til að hamla cyclooxygenasa í innpeli
en í flögum (7). Sulfainpyrazone hefur sam-
bærileg áhrif á cyclooxygenasa, en áhrif ganga
til baka strax og sulfainpyrazone prýtur í
blóði.
Nokkrar umfangsmiklar rannsóknir hafa
verið gerðar á áhrifum aspirins á sjúklinga
eftir hjartadrep. Flestar hafa sýnt fækkun
heildardauðsfalla, skyndidauða og hjarta-
drepa, um 17-40%, en munurinn hefur ekki
verið tölfræðilega marktækur nema í
einni rannsókn (4, 10).
Sulfainpyrazonegjöf eftir hjartadrep virðist
hins vegar leiða til fækkunar dauðsfalla, sér-
staklega skyndidauða (1). Grænlenskir eski-
móar hafa lága tíðni æðakölkunar og krans-
æðasjúkdóma, prátt fyrir mikla fituneyslu (sjáv-
arfitu). Þeir hafa lengdan blæðitíma og
blóðflögur peirra eru ekki eins næmar fyrir
áreiti eins og í dönskum samanburðarhópi (5).
Því hefur verið haldið fram, að petta sé vegna
pess að í fæðu peirra sé mikið af eicosapentae-
noic fitusýru, en minna af arachidon og linole-
in sýru, sem meira er af í fæðu vesturlandabúa.
Eicosapentaenoic sýra hefur fleiri tvíbindinga
en arachidon sýra, en fer sama farveg í
prostaglandin myndun. Myndast við pað í
æðavegg prostaglandin I3, sem er sambærilegt
við prostacyclin, en í flögum myndast throm-
boxane A3, sem hefur enga verkun. Þessar
rannsóknir hafa varpað nýju ljósi á umræður
síðustu ára um pátt fituneyslu í æðakölkun. Ef
til vill er magn fitunnar í fæði ekki einhlítt, né
magn fjölómettaðra fitusýra, heldur einnig pað
magn, sem er af eicosapentaenoic sýru í
fæðunni.
Blóðrásartruflanir í heila
Við skyndislag (TIA) er líftími flaga styttur, og
helst pað marga mánuði eftir áfallið. Sennilega
berast flögutappar frá kalkskellum í slagæðum
til heilans og valda skyndislagi. Við tíma-
bundna blindu (amaurosis fugax) hafa sést
flögutappar á reki í smáæðum sjónhimnu.