Fréttatíminn - 26.11.2010, Qupperneq 14

Berum virðingu fyrir
stjórnarskránni
Við verðum að vanda
til verka á stjórnlaga-
þinginu og ná sátt um
stjórnarskrána.
Setjum Ingu Lind í
eitt af efstu sætunum.
8749www.ingalind.is
O
líufélögin hækkuðu öll verð í
síðustu viku og benti Félag ís-
lenskra bifreiðaeigenda á að eng-
inn utanaðkomandi þáttur lægi
ákvörðuninni til grundvallar. Ol-
íufélögin lækkuðu verðið tveimur dögum síðar,
N1 mest um tæpar fjórar krónur. Þetta er ekki í
fyrsta skipti á árinu sem olíufélögin hækka verð
án þess að hægt sé að skýra hana með utanað-
komandi þáttum, eins og heimsmarkaðsverði
og gengi krónunnar. Það gerðist einnig fyrir
páska. Ekkert ólöglegt við það – liggi ekkert
samráð að baki.
„Ég hef ekki trú á að olíufélögin stundi verð-
samráð með beinum hætti,“ segir Runólfur
Ólafsson, framkvæmdastjóri FÍB, en félagið
hefur í þrígang frá árinu 1993 kært olíufélögin
til Samkeppniseftirlitisins fyrir bága sam-
keppni. Síðast í fyrra þegar olíufélögin brugð-
ust öll eins við tilkynningu um hækkun stjór-
nvalda á olíugjöldum og skýrðu svo, að sögn
Runólfs, mistök sín eins. „Við vildum meina
að þarna væru fagaðilar á markaði sem ættu
að vita betur en að vera með tilbúnar lögskýr-
ingar.“ Samkeppniseftirlitið hafi hafnað öllum
þessum erindum.
„Við fórum í haust yfir allar fréttir okkar
til þess að sjá hvort hægt væri að greina hvort
eitt olíufélaganna þriggja, Olís, Skeljungur
eða N1, leiddi hækkanirnar og eitthvert annað
þeirra lækkanir. Við sáum engin merki um
neitt mynstur við verðbreytingarnar og því
virðist sem það sé handahófskennt hvert þeirra
hækkar eða lækkar fyrst verð.“ Hann gefur
sér að olíufélögin hafi fengið lögfræðiráðgjöf
um að passa að ekkert slíkt mynstur myndist:
„Eini aðilinn sem hækkar ekki verðið fyrstur er
minnsti aðilinn á markaði, Atlantsolía.“
Samfylgd eða samráð?
Jóna Björk Helgadóttir, héraðsdómslögmaður
hjá Landslögum, segir að á fákeppnismarkaði,
þar sem stór fyrirtæki séu, varan á markaðnum
einsleit og kostnaðaruppbygging seljendanna
svipuð, geti myndast fákeppnishegðun því
keppinautarnir geti vel lesið í hegðun hver
annars.
„Þessar aðstæður eru almennt séð taldar
geta valdið því að fyrirtækin fara að taka gagn-
kvæmt tillit hvert til annars, og elta hvert annað
í stað þess að keppa. Þannig kallar verðlækkun
eins seljanda á sömu verðlækkun hjá hinum og
fyrirtæki hækka helst ekki verð nema það sé
nokkurn veginn öruggt að hin fyrirtækin muni
gera slíkt hið sama,“ segir Jóna Björk. „Þegar
verð hækkar á slíkum markaði er oft erfitt að
greina á milli þess hvort um samantekin ráð í
skilningi samkeppnislaga er að ræða eða hvort
um er að ræða eðlilega hegðun á fákeppnis-
markaði og það er ekki víst að samhliða hegðun
dugi sem sönnun um ólögmætt samráð, þegar
annarra sönnunargagna nýtur ekki við.“
Jóna Björk hnykkir þó á því að eltingarleik-
urinn sé ekki ólöglegur því þá væru fákeppnis-
markaðir í raun ólögmætir: „En það eru þeir
ekki í sjálfu sér. Hegðunin er lögleg, byggist
hún aðeins á eðli og uppbyggingu markaðar-
ins, en hún er ólögleg ef hún byggist á samráði
keppinauta.“ Rannsaka þurfi markaðinn til að
ganga úr skugga um hvort heldur sé. Sakfelling
fengist aðeins ef einhver gögn eða upplýsingar
fyndust um ólögmæt samskipti keppinauta.
En hvað fá fyrirtækin út úr þessari hjarð-
hegðun? Sérfræðingur Fréttatímans sem
þekkir vel til málanna segir augljóst að lækki
eitt félagið verðið um tíu krónur eigi hin félögin
engra annarra kosta völ en að lækka verð sitt
um leið. Að öðrum kosti væri líklegt að það
félag, sem lækkaði verð, myndi kaupa sér stóra
markaðshlutdeild á stuttum tíma. Þegar allir
keppinautarnir viti þetta sé það eina sem gerist
þegar verðið lækkar, að aðrir elta og allir tapa.
Því sé augljóst að hvatinn til að stunda verð-
samkeppni sé afar lítill. Eins sé um hækkanir.
Hækki eitt félaganna verð án þess að önnur
geri það tapi það stórfé og markaðshlutdeild
til hinna. Því sé skynsamlegt fyrir félögin
að halda sjó saman og rugga ekki bátnum að
óþörfu.
Sama verðmyndunin og alltaf
Gísli Baldur Garðarsson, stjórnarformaður Olís
og lögmaður þess í olíumálinu, segir það enga
spurningu að úrskurður Samkeppniseftirlits-
ins um verðsamráð olíufélaganna hafi skaðað
Olíufélögin í halarófu
 NeytaNdi GuNNar alexaNder ÓlafssON
„Mér blöskrar“
Gunnar Alexander Ólafsson,
stjórn málafræðingur með masters-
gráðu í hagfræði, lagði inn kvörtun
í gegnum heimasíðu Samkeppnis-
eftirlitsins í apríl eftir að stóru ol-
íufélögin þrjú hækkuðu öll verð á
bensíni á skírdag. „Mér blöskraði.
Á sama tíma skoðaði ég heims-
markaðsverð á olíu; það var stabílt
og gengi krónunnar líka. Olíufélög-
in gátu því ekki gripið til þeirra
áhrifaþátta hækkunar og það var
heldur ekki tilkynnt á heimasíðum
fyrirtækjanna. Þetta voru (að mínu
mati) mjög ljót samantekin ráð.“
Gunnar hringdi í Samkeppnis-
eftirlitið mánuði eftir að hann lagði
inn kvörtunina. „Þá skildist mér að
þeir hefðu ekki enn ákveðið hvort
þeir tækju þetta fyrir. Þá væri þetta
erindi mitt aðeins kvörtun og því
færu þeir yfir hvort þeir teldu
efni og ástæðu til athafna.
En svo gæti ég einnig
lagt fram formlega kæru
en þá þyrfti ég að styðja
hana gögnum. Það er
rosalega mikið mál og
ég sagðist hvorki hafa
resúrsa né tíma til
að gera slíkt. Ég hef
ekkert heyrt frá þeim
síðan og því getur vel
verið að þetta mál hafi
dagað uppi.“
Gunnari finnst blóðugt að
sjá olíufélögin hækka elds-
neytisverðið án þess að fyrir
því liggi sýnilegar ástæður,
þótt þeim sé það leyfilegt, því
verðhækkanir þeirra hafi
áhrif á húsnæðislán heim-
ilanna til hækkunar. „Það gerist
ekki úti í heimi og er grafalvar-
legt mál.“
Gunnar segir enn gríðarlegt
vantraust ríkja í garð olíu-
fyrirtækja. Þau hafi líka
farið illa með valdið sem
þau hafi. „Já, ég trúi því
að þau stundi verðsam-
ráð, þá kannski með þeim
hætti að sá stærsti ákveði
verð fyrir hina,“ segir
hann. Nú þegar verð hafi
hækkað í síðustu viku
hafi sú ákvörðun Atlants-
olíu að fylgja ekki í kjöl-
far hinna þriggja valdið því
að þau hafi orðið afturreka
með hækkun sína. „Það er
óþolandi að stóru olíufélög-
in haldi að þau komist upp
með svona hækkanir. Þegar
þau sáu að Atlantsolía fylgdi
ekki í kjölfarið lækkuðu þau
verðið aftur.“
Eldsneytisverð rauf í
síðustu viku 200 króna
múrinn í annað sinn hér á
landi. Hvað veldur því að
olíufélögin hækka öll verð
án þess að heimsmarkaðs-
verð eða gengi breytist?
Er það fákeppni, samfylgd,
samráð eða samkeppni?
Gunnhildur Arna Gunnars-
dóttir rýndi í markaðinn.
Við fórum í haust
yfir allar fréttir okkar
til þess að sjá hvort
hægt væri að greina
hvort eitt olíufélag-
anna þriggja, Olís,
Skeljungur eða N1,
leiddi hækkanirnar
og eitthvert annað
þeirra lækkanir. Við
sáum engin merki
um neitt mynstur við
verðbreytingarnar og
því virðist sem það sé
handahófskennt hvert
þeirra hækkar eða
lækkar fyrst verð. Framhald á síðu 16
14 fréttaskýring Helgin 26.-28. nóvember 2010