Læknablaðið - 15.11.1983, Blaðsíða 13

LÆKNABLADIÐ
281
hvernig það er að vera annar maður eða kona.
Samt geta allir reynt að taka til greina ýmsa
þá skaþferliseiginleika og aðstæður, sem valda
því hve ólík áhrif verk okkar hafa á annað
fólk.
V
Eitt það, sem gefur gildi Parkinsonsfélagi
okkar í Kingston og öðrum svipuðum félög-
um, er það að meðlimirnir skilja hvors
annars reynslu. Pað er á stefnuskrá okkar að
reyna að auka þennan skilning. Leikþátturinn,
sem ég nefni Leikarnir, er hluti af þessari
viðleitni, þótt hann væri reyndar fyrst og
fremst saminn til þess að skemmta meðlimum
félags okkar. Leikþátturinn var saminn á
ensku, en þið munuð heyra hann í lauslegri
þýðingu minni. Ég er nú með aðstoð sjón-
varpsdeildar Queen’s háskólans að gera sjón-
varpsþátt, sem sýnir Parkinsonveiki frá sjón-
arhóli sjúklingsins og verður saga leikþáttar-
ins ofin inn í sjónvarpsþáttinn, sem mun sýna
viðtöl við lækna, vísindamenn og sjúklinga og
setja fram margvíslegan fróðleik um tilraunir,
sem verið er að gera til þess að auka þekkingu
okkar á þessum sjúkdómi. Ætlun mín er að
þátturinn hafi léttari tón en almennt er um
fræðsluþætti um sjúkdóma. Leikþátturinn á
meðal annars að sýna, að kímni án illkvittni
getur hjálpað til að auðvelda samúðarskilning.
Sjúkir og heilbrigðir lifa í sama heimi og
»Leikarnir« reyna að sýna, að lítum við á
heiminn frá sjónarmiði Parkinsonsfólks þá
verður ýmislegt það sem við metum mest ekki
alveg eins aðdáunarvert og við venjulega
gerum ráð fyrir að það sé.
Upprunalegu ensku segulbandsspóluna hef
ég notað við siðfræðikennslu í sjúkdómafræði-
og heilsuverndardeild Queen’s háskóla með
fyrirlestrum í heimilislæknadeild sama há-
skóla, fyrirlestrum fyrir starfsfólk í spítala fyr-
ir ólæknandi fólk og á samkomum í aðalspítal-
anum í Kingston til fræðslu klerka um Parkin-
sonsveiki. Leikþátturinn var birtur í tímariti,
sem nefnist »Future Health Perspectives, San-
te«, og er gefið út í Montreal af félaginu
»Canadians For Heaith Research, en mars-
hefti tímaritsins 1982 fjallaði eingöngu um
heilann og taugasjúkdóma.
Til þess samt að auðvelda skilning á
leikþættinum er ef til vill ekki úr vegi að
minnast á nokkur einkenni Parkinsonsveiki og
segja frá því hvernig leikþátturinn varð til.
VI
Árið 1980 var helgað fötluðum og lömuðum,
en heila- og taugasjúkdómar eru algeng orsök
þess að menn verða að einhverju leyti fatlaðir.
Einn þessara sjúkdóma er Parkinsonsveiki.
Parkinsonsveiki er miklu algengari en flestir
gera sér grein fyrir. Almennt er talið, að í
löndum, þar sem menn ná svipuðum aldri og á
íslandi hafi einn af hverjum þúsund íbúum
snert af veikinni einn af hverjum 200 íbúum
yfir fertugt og einn af hverjum 100 íbúum yfir
sextugt. Af þessu má sjá að veikin er miklu
algengari hjá eldra fólki og er veikin hrörnun-
arveiki, hver svo sem orsök hrörnunarinnar
kann að reynast. Heilafrumur í þeim hluta
heilans, sem gegnir mikilvægu hlutverki í
stjórn hreyfinga, missa eiginleikann til þess að
framleiða efni, sem dópamín nefnist og er
nauðsynlegt til þess að frumur í þessum hluta
heilans geti sent skeyti, sem stjórna líkam-
legum viðbrögðum.
Helstu sjúkdómseinkenni Parkinsonisma
eru:
Mjög hægur skjálfti, sem er mest áberandi,
þegar sá líkamshluti, sem skjálftinn er í, er
hreyfingarlaus. Þótt mest áberandi sé skjálfti í
fingrum eða höndum, geta Parkinsonssjúkl-
ingar haft skjálfta í öðrum líkamshlutum, til
dæmis fótleggjum.
Allar hreyfingar fólks með Parkinsonsveiki
eru hægari en heilbrigt er og nefnist þetta
bradykinesia. Parkinsonsfólk á oft mjög erfitt
með að taka fyrsta skrefið, eða yfirleitt hefja
hreyfingar. Heitir þetta akínesía. Sjúklingurinn
kann að sitja fastur, eins og hann sé límdur við
jörð eða gólf.
Að lokum má benda á, að erfitt er oft fyrir
Parkinsonssjúklinga að stöðva sig, ef þeir geta
hafið göngu. Þeim hættir þá mjög til að ganga
æ hraðar með höfuðið á undan búknum, missa
endanlega jafnvægið og detta beint á hausinn
eins og K. N. Júlíus ofurölvi. Ólíklegt er þó, að
þeir standi upp aftur fljótt og stundum geta
sjúklingarnir alls ekki staðið upp án hjálpar.
Hér er þó ekki um lömun að ræða heldur
vöðvastífni, sem á sér orsök í efnaskorti í
heilanum.
Fyrstu sjúkdómseinkenni Parkinsonsveiki
eru lítið áberandi: stundum svolítill skjálfti,
eða stífni í liðamótum, menn verða ef til vill
örlítið haltir. Smám saman ágerast sjúkdóms-
einkennin, en venjulega þó mjög hægt.
Oft verða skriftir erfiðar Parkinsonsveiku
fólki og stundum missa menn málið eða öllu