Læknablaðið - 15.12.1986, Side 13

LÆKNABLAÐIÐ
327
Næst að tíðni komu önnur Rhesus-mótefni,
sérstaklega anti-E og anti c/ eða anti-(c + E) (6, 7,
9-12). Anti-K reyndist einnig mjög algengt (6-9,
11, 12). í þessari könnun var anti-K hæst í tíðni
eftir anti-D eða anti-(D + C). Orsök anti-K
mótefna í efniviði höfundar kemur heim og
saman við athugun frá Bandaríkjunum (13), en 11
af 12 vanfærum konum með þetta mótefni höfðu
fengið blóð.
Tíðni nýburagulu vegna óvanalegra mótefna er
ógerlegt að meta í þessari könnun, og er það
vegna ófullnægjandi rannsókna á nýfæddum
börnum. Blóðsýni úr nýburum D-jákvæðra
mæðra fengust aðeins í undantekningartilfellum
og þá sennilega vegna sjáanlegra einkenna barns
eða uppgötvun mótefnis í samræmingaprófi
(krossprófi) sem gert var f þágu móðurinnar.
Ætla má, að fleiri tilfelli af sjúkdómnum fyndust
ef greining yrði bætt. Reynsla annarra hefur sýnt,
að um 97<7o mæðra, sem fæddu börn með
nýburagulu af völdúm óvanalegra mótefna, voru
D-jakvæðar (14, 15). Margir lögðu áherslu á
vaxandi tíðni nýburagulu hjá þessum hópi barna
og vöruðu við tilhneigingu lækna til að vanmeta
hættuna, þótt fækkun tilfella vegna anti-D hafi
orðið. Meðal mótefna, sem höfðu jafn alvarlegar
afleiðingar og anti-D, voru sérstaklega nefnd
anti-c, anti-E, anti-C og anti-K (7-9, 11, 15, 16).
Þótt mótefnamyndun vegna
blóðflokkaósamræmis milli móður og barns
finnist sjaldan í fyrstu meðgöngu, reyndust
14,5% kvenna, sem myndað höfðu slík mótefni,
vera frumbyrjur. Þrem af þessum átta konum
hafði verið gefið blóð. í bandarískri könnun
greindust óvanaleg mótefni hjá 14 frumbyrjum
(12,3%) og hafði ein fengið blóð (8). Mótefni,
sem hafa myndast vegna náttúrulegra ástæðna
eða blóðgjafa eru óháð frjósemisástandi
konunnar og geta valdið erfiðleikum við næstu
fæðingu. Hætta á mótefnamyndun hjá
D-jákvæðum einstaklingum eftir blóðgjöf er
meiri en hjá D-neikvæðum. Hefðbundin venja er
að gefa síðari hópnum blóð, sem er neikvætt fyrir
C, D og E. Sumir blóðbankar hafa leitast við að
fækka tilfellum af mótefnamyndun vegna
blóðgjafar með því að gefa stúlkum og konum á
barnsburðaraldri blóð, sem er neikvætt m.t.t.
mótefnavakanna K og c, ef blóðþeginn er
neikvæður fyrir þessum efnum (7, 10, 12).
Þegar blóðflokkaósamræmi er til staðar í
meðgöngu, getur fylgjublæðing valdið
mótefnamyndun hjá móðurinni. Hættan eykst,
þegar á líður meðgöngutímann og er algengast á
síðustu þrem mánuðum. Fyrri fósturlát, jafnvel
ógreind, eða utanlegsþykkt getur ræst
ónæmiskerfið snemma í þunguninni. Alls kyns
aðgerðir á meðgöngutímanum (legvatnssýnistaka,
vending fósturs) eru þekktar ástæður fyrir
fylgjublæðingu. Upphafleg mótefnamyndun
getur verið of væg til þess að koma í ljós í
skimprófi, en magnast þegar mótefnavakinn berst
næst í blóðrásina. Þess vegna eru auknar líkur á
að greina mótefni í lok meðgöngutímans, þótt
skimpróf hafi verið neikvætt við fyrstu skoðun
(12,16-19). Einnig hefur verið sýnt, að
ABO-samræmi milli móður og barns er
mikilvægur þáttur sem stuðlar að myndun
annarra mótefna hjá frumbyrjum (20).
Þótt nýburagula, sem þarfnast meðferðar, sé
sjaldgæft fyrirbæri, er mikilvægt að greina öll
blóðflokkamótefni hjá vanfærum konum sem
fyrst. Meðgangan og fæðingin geta leitt til
hættuástands, sem krefst blóðgjafa. Ef óvænt
mótefni kemur í ljós í samræmingaprófi vegna
bráðatilfellis, getur verið erfitt að leysa
vandamálið á æskilegasta hátt. Með því að
endurtaka skimpróf í lok þungunar hjá öllum
konum væri unnt að gera nauðsynlegar
framhaldsrannsóknir og ráðstafanir með góðum
fyrirvara.
Höfundur leggur hér aðallega áherslu á
rauðkornamótefni og áhrif þeirra á nýbura, en
ekki má gleyma aukakvillum vegna ósamræmis
milli móður og barns í öðrum erfðakerfum
blóðsins. Mótefni gegn hvítum blóðkornum eða
blóðflögum geta leitt til alvarlegra aukaverkana
hjá nýburum. Tvö dæmi um vefjaflokkamótefni
fundust í þessari könnun, en hvorugt reyndist
hafa áhrif á barnið. Mótefni af Ig M-tegund
berást ekki í blóðrás fósturs, en hafa tilhneigingu
til að valda erfiðleikum við
blóðónæmisrannsóknir og þá sérstaklega við
samræmingapróf.
Nú á dögum, þegar aukin áhersla er lögð á
forvarnalæknismeðferð, er orðið tímabært að
huga betur að D-jákvæðum mæðrum.
Upplýsingar, sem fást í rannsóknum á vegum
mæðraeftirlits, eru ekki aðeins mikilsverðar í
sambandi við meðgönguna, sem er að líða; þær
eru varðveittar alla ævi móðurinnar í skrá
Blóðbankans. Vitneskjan um mótefni, sem þar
eru geymd getur komið sér vel, þegar blóðgjafar
er þörf síðar, t.d. vegna slyss eða skurðaðgerðar.
Að lokum leggur höfundur til að framfylgt verði