Læknablaðið - 15.12.1986, Blaðsíða 36

346
1986; 72: 346-8 LÆKNABLAÐIÐ
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur
72. ARG - 15. DESEMBER 1986
VINNUSLYS
»Hvert á að senda reikninginn?« skrifaði
nóbelsskáldið 1944, þegar honum blöskraði fjöldi
sjóslysa á þeim tíma (1). Ekki voru það
faraldsfæðilegar upplýsingar um tíðni sjóslysa,
sem þá gengu fram af mönnum, heldur var
einfaldlega hægt að lesa um mikinn fjölda
einstaklinga, sem fórst í sjóslysum.
Mannfjöldaskýrslur á íslandi gefa nokkrar
upplýsingar um dauðaslys hér á landi. Þær hafa
þó ekki verið gefnar út sem nýgengitölur heldur
sem fjöldi einstaklinga, sem látist hefur á hverju
ári og skipt niður eftir aldri og kyni (2, 3). Úr
frumgögnum Hagstofu íslands er þó hægt að
reikna út dánartölur fyrir öll slys og ýmsar aðrar
gerðir slysa, þar á meðal drukknanir af völdum
sæferðaslysa.
Þetta eru einmitt slysin, sem urðu tilefni skrifa
Halldórs á sínum tíma, en oftast eru þetta
vinnuslys. Á tveimur myndum eru sýndar
dánartölur fyrir öll slys og drukknanir hjá körlum
á árunum 1951 til 1983. Fyrri myndin sýnir
dánartölur allra slysa á hverju ári hjá öllum
körlum eldri en 20 ára og er sem þar sýnist að
dregið hefur úr slysadauða, því nær sem dregur
okkar dögum. Þegar árunum 1951 til 1983 hefur
verið skipt í fimm ára tímabil og árin 1981 til 1983
höfð sér, kemur í ljós við tölfræðilega
meðhöndlun, að marktæktur munur er milli
dánartalnanna síðustu árin og fyrri hluta
tímabilsins. Seinni myndin sýnir dánartölur fyrir
drukknanir hjá körlum 20 ára og eldri.
Fjöldi sjóferðaslysa er misjafn frá ári til árs, sum
árin verða engin slík slys á öðrum verður fjöldi
slysa. Svo kann að virðast, sem dregið hafi úr
þessum dauðaslysum á seinni árum, en þetta er
því miður tálsýn ein. Við tölfræðilega
meðhöndlun á þessum dánartölum kemur ekki
fram marktækur munur milli síðustu og fyrri ára.
Með tölfræðilegri stefnuprófun verður ekki
heldur séd, að dánartölur fyrir drukknanir lækki
eftir því sem nær dregur okkur í tíma. »Morðöld«
stendur því enn og spurningar vakna, hvort eins
sé farið um vinnuslys í öðrum greinum.
Eru slysin eðlilegt náttúrufyrirbrigði, samanber
fyrirsögn úr blaði?: »Um hreina óheppni virðist
hafa verið að ræða« þegar fjallað var um
niðurstöðu sjóprófs eftir skipsstrand? Hverju svo
sem menn vilja trúa um það, virðist sem vinnuslys
hér á landi sé um fjórum sinnum tíðari en það sem
gerist í Bandaríkjum NorðurAmeríku (4). Að
slysin sé hlutfallslega jafnmörg frá ári til árs, er
ekki lögmál í nágrannalöndum okkar. Þar fer
dauðaslysum í vinnu fækkandi með hverju ári (5,
6). í Svíþjóð hefur dauðaslysum í vinnu fækkað
úr um fjögur hundruð á ári niður í rúmlega
hundrað á ári á tímabilinu 1955 til 1982, eða um
þrjá fjórðu hluta (5). í Finnlandi hefur
dauðaslysum á vinnustað og á leið úr og í vinnu
fækkað um tvo þriðju á árunum 1970 til 1982 (6).
Hvað veldur þessum vanþroska í okkar
slysatölum?
Þegar kastað hefur verið fram svona dánartölum
fyrir slys, er alltaf hætta á, að umræðurnar fari
að snúast um áreiðanleika og traustleika talnanna
frá fræðilegu sjónarmiði. Til dæmis væri hægt,
að halda því fram, að okkar dauðaslysum
fækkaði ekki með árunum eins og annars staðar
vegna þess hve þjóðin telur hlutfallslega marga
unga, sem oftar verða fyrir slysum en eldri. Satt
er það, en þessi staðreynd gerir dánartölur vegna
drukknara enn raunalegri. Eins væri hægt að
segja, að fiskveiðar og siglingar sé svo
hættulegar, að þrátt fyrir allt verði þar um
óbreytta slysatíðni að ræða. Því er til að svara, að
í öðrum löndum eru líka hættulegar
atvinnugreinar, námuvinnsla og skógarhögg, svo
eithvað sé nefnt, þar sem slysum hefur engu að
síður fækkað.
Á sviði fyrstastigs forvarna gegn slysum hefur
orðið jákvæð framþróun. Tækniframfarir,
aukinn skilningur á mannlegum þætti slysa, starf
áhugafélaga um slysavarnir og vinnuverndar
yfirvalda eru allt atriði, sem stuðlað hafa að
auknu öryggi og fækkun slysa. Á sama hátt hefur
læknisfræðileg þekking á meðferð á slösuðum og
þegar liggur við drukknun stórbatnað frá
stríðslokum til þessa dags. Árangur bættrar
meðferðar er þó vart að sjá á dánartölum yfir
slys. Það er augljóst, að læknar verða að færa