Læknablaðið - 15.12.1986, Side 42

348
LÆKNABLAÐIÐ
aðgerðir sínar gegn slysum úr skurðstofum og
gjörgæsludeildum nær vettvangi, þeim stað þar
sem slysin verða. Hlutur lækna í þeirri viðleitni
margra mætra manna að koma sem bestum
björgunartækjum fyrir í skipum, er skoplega
lítill. Helsta framlag lækna hér er að velja
heppileg lyf i sjúkrakassa í björgunarbáta. Sá sem
getur sagt af hverju togbátur ferst í svo góðu
veðri, að afreksmanni er mögulegt að synda um
fimm km leið til lands og bjargast, hann leggur
fram skýringar á frumorsökum sjóslysa, sem
vafalaust er hægt að byggja á dugandi
slysavarnir. Hlutverk lækna í slíkri skýringaleit
felst að mínu mati ekki í nákvæmum mælingum á
afreksmanninum, sem þrekvirkið vann, heldur í
athugunum á því hvort einhverjir mannlegir
þættir gætu hafa stuðlað að slysinu eða gætu ef til
vill hafa komið í veg fyrir það.
Bæði lærðum og leikum hefur orðið tíðrætt um
þátt mannlegra yfirsjóna í orsökum slysa (1, 7).
Oft einkennast þær af eftirfarandi staðreyndum:
Ef skipulagt kerfi er síður nothæft en venja er til,
vegna mannlegra aðgerða eða truflunar, sem
hægt hefði verið að laga með skynsamlegum
mannlegum aðgerðum, er líklegt að orsakirnar
verði taldar til mannlegra yfirsjóna. Frjórri
umræða skapast ef til vill, ef litið er á mannlegar
yfirsjónir, sem atvik þar sem samspil manns og
vélar, eða manns og verkefnis fer úrskeiðis. Þegar
hlutirnir ganga reglubundið eða oft á
afturfótunum, er dæmigert að Iíta á orsakirnar
sem hönnunargalla. Þegar hlutirnir fara aflaga
annað slagið er orsakanna gjarnan leitað ýmist í
skipulagi eða hjá manninum sjálfum og því litið á
þær annað tveggja sem kerfisgalla eða mannlegar
yfirsjónir. Á síðustu árum vinna flestir
slysarannsakendur með kerfislíkan, þar sem
slysatildrögin eru skilin og skýrð sem samleikur
frávika ýmissa þátta (8). Munurinn á þessum
líkönum innbyrðis kemur fram í því, að
mismunandi áherslur eru lagðar á tæknilega og
hátternisfræðilega þætti, svo og hversu
nákvæmlega er farið í saumana á einstökum
þáttum.
Skráning vinnuslysa á móttökum sjúkrahúsa er
talin gefa dæmigerða mynd af vinnuslysum (9).
í þessu eintaki Læknablaðsins eru birtar
niðurstöður um slasaða í vinnu, sem komið hafa
til meðferðar á Slysadeild Borgarspítalans. Með
því að tengja tölur um fjölda slasaðra af völdum
vinnuslysa við fjölda í hverri atvinnugrein hafa
fengist mikilsverðar upplýsingar um hvar hættan
er mest á vinnuslysum. Þessar upplýsingar eru
einnig forsenda tilrauna til að koma i veg fyrir
vinnuslys, - íhlutandi faraldsfræðilegra
rannsókna, - þar sem hægt væri að mæla áhrif
slysavarna.
Vilhjálmur Rafnsson
HEIMILDIR
1. Laxness HK. Hvert á að senda reiknínginn? í:
Sjálfsagðir hlutir. Reykjavík, Helgafell: 1946.
2. Hagstofa íslands. Mannfjöldaskýrslur árin
1951-60. Reykjavík 1963.
3. Hagstofa íslands. Mannfjöldaskýrslur árin
1961-70. Reykjavík 1975.
4. Ries P. 1978. Episodes of persons injured: United
States, 1975. Advance Data 18 (1978), 1-11.
National Center for Health Statistics, (DHEW
Publication No. (PHS) 78-1250).
5. Arbetsskador 1982. Sveriges officiella statistik,
Stockholm Arbetarskyddsstyrelsen, Statistiska
centralbyrán 1985.
6. Työtapaturmat (Industrial accidents) 1982.
Tampere Työsuojeluhallitus (National Board of
Labour Protection): 1983.
7. Rasmussen J. Human errors. A taxonomy for
describing human malfunction in industrial
instailations. J Occup Accidents 1982; 4: 311-33.
8. Tuominen R, Saari J. A model for analysis of
accidents and its application. J Occup Accidents
1982; 4: 263-73.
9. Coleman PJ. Descriptive epidemiology in job injury
surveillance. J Occup Accidents 1984; 6: 135-46.