Læknablaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 9

LÆKNABLAÐIÐ
173
evrópskum og japönskum innkirtlalæknum
þar sem þeir svöruðu spurningalista um
hvernig þeir myndu rannsaka og meðhöndla
algengt tilfelli af Graves-sjúkdómi. kom í
ljós að um 70-80% notuðu próf til að mæla
T4 styrk í sermi, og 60-70% mældu T3 (15-
17). Næm TSH próf af annarri kynslóð voru
mest notuð af Japönum (92%) og minnst af
Evrópumönnunum (um 55%) en þess ber
að geta að evrópska könnunin var gerð 18
mánuðum fyrr en hinar og næmu TSH prófin
þá nýlega komin til sögu. Japanirnir notuðu
einnig FTl (free thyroxin index) minnst
(< 10%) og mest FT4 (80%) og FT3 (66%)
en Evrópumennirnir alveg öfugt, mest FTI og
minnst FT4(«18%) og FT3 («5%).
Rannsókn á notkun heimilislækna á
efnameinafræðirannsóknum við sjúkrahúsið
í Oðinsvéum sýndi að algengasta
skjaldkirtilsmælingin var T4 (22,6% tilfella)
en blóðrauði, sökk og blóðsykur voru
mæld þar á stofum læknanna svo hlutfall
skjaldkirtilsprófa var hærra fyrir vikið.
Skjaldkirtilsmælingarnar voru 6,8% af öllum
efnameinafræðirannsóknum í þessari könnun
(20). I rannsókn frá einni heilsugæslustöð
í Ósló voru skjaldkirtilsmælingar 5,2% af
efnameinafræðirannsóknum (21). Sambærilegt
hlutfall hjá heimilislæknum í rannsókn okkar
er 8,6%.
Flestir sjúklingar komu aðeins einu sinni
í skjaldkirtilspróf á könnunartímabilinu.
Sjúklingar innkirtlalækna skera sig þó úr
með hæst hlutfall endurtekinna mælinga,
enda væntanlega fleiri skjaldkirtilssjúklingar
undir eftirliti í þeim hópi. I 87% tilfella sendu
heimilislæknar sjúklinga sína aðeins einu sinni
í skjaldkirtilspróf og bendir það til þess að
veruleg skimun eftir skjaldkirtilssjúkdómum
eigi sér stað meðal þeirra. I rannsókn
frá Arósum kom fram að 54% sjúklinga
sem sendir voru í skjaldkirtilspróf frá
heimilislæknum voru til skimunar eða sendir
vegna óljósra einkenna. Önnur 34% höfðu
einkenni um skjaldkinilssjúkdóma, en aðeins
12% höfðu greindan skjaldkirtilssjúkdóm (7).
í rannsókninni frá Óðinsvéum, sem fyrr er
getið, voru hins vegar flest skjaldkirtilsprófin
vegna eftirlits, en minnihlutinn til greiningar
(20). í nýlegri yfirlitsgrein um skimun fyrir
skjaldkirtilssjúkdóma er komist að þeirri
niðurstöðu að skimun eigi helst rétt á sér hjá
konum eldri en 40 ára með óljós einkenni
(22).
Mikill munur var á samsetningu
skjaldkirtilsprófa hjá læknum. Mismunandi
sérgreinar skera sig einnig hver frá annarri
enda eru sjúklingahóparnir ólíkir. Athyglisvert
er að í hópi lækna annarra en heimilis-
og lyflækna er algengt að allar fjórar
skjaldkirtilsmælingarnar séu notaðar í einu.
Algengasta samsetning beiðnanna var TSH,
T4 og T3 og var hún sérstaklega tíð meðal
heimilislækna. Búast má við að þá sé oft verið
að leita að skjaldkirtilssjúkdómi vegna óljósra
klínískra einkenna.
I rannsókninni frá Arósum notuðu
heintilislæknar nær alltaf þrjár eða fjórar
mælingar þegar beðið var um skjaldkirtilspróf,
en þar var hægt að velja um T4, T3, T3-
upptöku og TSH sem er ónæmt eldra próf af
fyrstu kynslóð. í 31% tilfella var TSH ekki
valið (7). Önnur dönsk rannsókn sýndi að
heimilislæknar í Óðinsvéum notuðu yfirleitt
T4 og T3-upptöku, en fimmfalt sjaldnar TSH
(20). Þessar kannanir sem við höfum vitnað til
eru ekki sambærilegar vegna þess að þær eru
gerðar nokkrunt árum fyrr en okkar könnun
og T3-upptaka og eldri TSH mælingar eru
vart gerðar lengur. En samanburðurinn bendir
til breytinganna sem orðið hafa á notkun
prófanna.
Jákvæðar skjaldkirtilsrannsóknir, það
er með eina eða fleiri mælingar utan
viðmiðunarmarka, eru algengastar meðal
sjúklinga innkirtlalækna, eins og búast mátti
við. Var munurinn svipaður hvort sem um
er að ræða öll próf eða aðeins fyrsta próf
sjúklings á könnunartímabilinu en jákvæð
próf eru auðvitað frekar endurtekin en
önnur. Jákvætt skjaldkirtilspróf þarf ekki
að merkja sjúkdóm í skjaldkirtli, en krefst
nánari athugunar. Meðal skjaldkirtilsrannsókna
frá heimilislæknum voru 17% utan
viðmiðunarmarka sem er svipað og hjá
heimilislæknum í Arósum þar sem hlutfallið
var 19% (7).
Niðurstöður úr þessari rannsókn gefa tilefni til
að álykta að notkun skjaldkirtilsrannsókna
mætti oft vera markvísari. Erfitt er þó að
segja til um hvaða nálgun er best, það er
bæði árangursrík og hagkvæm. Ljóst ætti
þó að vera að öll fjögur prófin samtímis eru
sjaldnast réttlætanleg og jafnvel ætti ekki að