Læknablaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80: 189-192
189
Steingrímur Davíðsson, Jón Hjaltalín Ólafsson
Ljósertiexem af völdum sellerís og
sólbaöstofugeislunar
Tvö sjúkratilfelli á sama vinnustað
ÁGRIP
Lýst er tveimur sjúkratilfellum á sama
vinnustað. Unnið var við snyrtingu og
innpökkun á selleríi. Stuttu síðar fóru
starfsmenn í sólbaðstofuljós. Slæmur bruni
kom fram þar sem sellen' hafði snert húðina.
Vitað var unt þriðja starfsmanninn á sama
vinnustað sem fékk samskonar útbrot.
Ljósertiexem var framkallað á höfundi (S.D.)
með því að bera safa úr selleríi á húð og lýsa
síðan með UVA-ljósi.
Ljósertiexem af völdum sellerís og UVA-
sólbaðstofuljósa er þekkt fyrirbrigði en því
hefur ekki verið lýst hér á landi áður.
INNGANGUR
Eins og flestum er kunnugt getur útfjólublátt
ljós valdið bruna. Til eru efni sem auka næmi
húðarinnar fyrir útfjólubláu ljósi.
Snertiexem (contact dermatitis) verður
til við snertingu ýmissa efna við húðina.
Getur þá verið um ofnæmi (allergic contact
dermatitis) eða áverka að ræða (irritant
contact dermatitis).
Ljóssnertiexem (photocontact dermatitis) er
sú tegund snertiexems sem orsakast af því
að viss ljósnæm efni komast í snertingu við
húðina en valda bólgu einungis þegar ljós
skín á húð. Langoftast er bylgjulengd Ijóssins
sem þessu veldur sú sama og bylgjulengd
efnisins (absorption spectrum) (1). Þessi
bylgjulengd er oftast á UVA-sviðinu (320-
400 nnt) en ljósalampar á sólbaðsstofum gefa
aðallega frá sér UVA-geisla (2). Ljósnæm
efni breytast annaðhvort í ertandi efni og
valda þá ljósertiexemi (phototoxic reaction)
eða þau breytast í ofnæmisvaka og valda
ljósofnæmisexemi (photoallergic reaction).
Frá göngudeild húð- og kynsjúkdóma, Landspítalanum.
Fyrirspurnir, bréfaskipti: Steingrímur Davíðsson, göngudeild
húð- og kynsjúkdóma, Landspítalanum, 101 Reykjavík.
Ljósertiexem sem er mun algengara en
ljósofnæmisexem, er hliðstætt við slæman
sólbruna. Ljósofnæmisexem er hinsvegar
hliðstætt við snertiofnæmi í húð. Séu efni sem
hafa ljósertandi eiginleika tekin inn, myndast
hliðstæð bólga í húðinni verði hún fyrir
UVA-geislun (sólbaðstofuljós eða sólarljós).
Ljósertiexem getur komið fram hjá öllum sé
nægilegt magn efnisins í húðinni og nægjanleg
UVA-geislun til staðar.
Ljósofnæmisexem kemur einungis fyrir hjá
sumum og þá aðeins eftir að næmi hefur
myndast fyrir viðkomandi efni. Dæmi um
ljósertandi lyf eru til dæmis þvagræsilyf af
þíasíð flokki, geðlyf af phenthíazín flokki,
tetracýklín, amíódaron og sum NSAID (3).
Dæmi um staðbundin ljósertandi efni eru
steinkolatjara, nokkur litarefni, safi úr
nokkrum tegundum grænmetis og plantna til
dæmis hvönn, nípu, bjarnarkló, steinselju og
selleríi (3).
Ljósertiexem af völdum plantna er á
enskri tungu nefnt phytophototoxic contact
dermatitis. Dæmigert fyrir ljósertiexem af
völdum plantna eru sérkennilega formaðar
húðbreytingar oft strimillaga, þar sem
plönturnar hafa snert húðina. Þegar exemið
grær skilur það oft eftir dökkt litarefni í
húðinni (hyperpigmentation), sem getur verið
til staðar í marga mánuði. Grænmetið og
plönturnar innihalda efni sem valda Ijósnæmi
og er kallað psoralen. Eiginleikar psoralen eru
nýttir við svokallaða PUVA-meðferð.
I PUVA-meðferð er sjúklingum geíið Psoralen
f töfluformi og í framhaldi af því er húðin lýst
með UVA-geislum. Psoralen í plöntum eru
þau sömu og notuð eru við PUVA-meðferð,
þau eru fitusækin (lipophil) og komast því
auðveldlega í dýpri lög húðarinnar (3).
Selleríplantan inniheldur bæði 8-
Methoxýpsoralen (8-MOP) og 5-
Methoxýpsoralen (5-MOP)(4). Við PUVA-
meðferð er 8-MOP aðallega notað. Oftast er