Læknablaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 29

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80: 193-200
193
Þórarinn Gíslason, Kristinn Tómasson, Hrafnhildur Reynisdóttir, Júlíus K. Björnsson,
Helgi Kristbjarnarson
HEILSUFARSLEGIR ÁHÆTTUÞÆTTIR
UMFERÐARSLYSA
ÁGRIP
Ástæður umferðarslysa eru margháttaðar og
stundum af heilsufarslegum toga svo sem
vegna flogaveiki eða sykursýki. Syfja og
áfengisneysla geta einnig skipt verulegu
máli. Lítið er þó vitað um áhrif einstakra
áhættuþátta varðandi umferðarslys.
Markmið þessarar rannsóknar var að bera
saman heilsufarslega áhættuþætti hjá
ökumönnum er lent hefðu í óhappi einnar
bifreiðar og 1000 manna slembiúrtaki úr
Þjóðskrá. Alls hafði 471 ökumaður lent í
bifreiðarslysi á árunum 1989-1991. Báðum
hópunum var sendur spurningalisti þar sent
athuguð voru helstu einkenni syfjusjúkdóma,
áfengismisnotkunar, langvinnra sjúkdóma og
lyfjanotkunar.
Alls svöruðu 73,3%. Ökumenn reyndust vera
mun yngri en samanburðarhópurinn og karlar
voru þrisvar sinnum fleiri í ökumannahópnum.
Enginn munur var á algengi langvinnra
sjúkdóma, svo sem flogaveiki, sykursýki,
hjartasjúkdóma eða á notkun syfjuvaldandi
lyfja. Merki um áfengissýki voru mun
algengari meðal ökumanna.
Það voru alls 15,4% ökumanna sem héldu því
frani að syfja hefði stuðlað að því slysi er þeir
lentu í. Logistísk aðhvarfsgreining sýndi að
þessir syfjuðu ökumenn höfðu oftar merki um
áfengissýki og einnig oftar sögu um að vera
nær sofnaðir við stýrið.
INNGANGUR
Orsakir umferðarslysa eru augljóslega
fjölmargar og eru þær stundum af
heilsufarslegum toga. Meðvitund ökumanns
getur truflast af ýmsum ástæðum svo sem
vegna flogaveiki, sykursýki, hjartasjúkdóms,
syfju og neyslu lyfja eða áfengis (1). Af
þessum heilsufarsþáttum hefur mest verið
Frá geðdeild Landspítalans. Fyrirspurnir, bréfaskipti:
Þórarinn Gíslason geðdeild Landspítalans, 101 Reykjavík.
fjallað um tengsl flogaveiki og umferðarslysa.
I nýlegri yfirlitsgrein var þó bent á að þrátt
fyrir væga aukningu á umferðarslysum
meðal flogaveikra, sé aðeins unnt að rekja
uni 1/10 þeirra slysa sem þeir verða fyrir
til flogakasta (2). Erlendar rannsóknir hafa
sumar bent til þess að umferðaróhöpp séu
algengari hjá sykursýkisjúklingum (3) en
aðrir hafa talið hæpið að setja sérstakar
reglur um sykursjúka ökuinenn (4). Nýleg
rannsókn í Wisconsin fylki í Bandaríkjunum
varð til þess að höfundar drógu þá ályktun
að tæplega væri ástæða til þess að takmarka
rétt sjúklinga með sykursýki eða flogaveiki
til að aka bifreið (5). Langt er þó frá því,
að um þetta sé almennt samkomulag og var
ofangreind rannsókn gagnrýnd verulega (6). í
íslenskum umferðarlögum segir um ökumenn
að þeir skuli vera líkamlega og andlega færir
um að stjórna því ökutæki sem þeir fara með.
Einnig segir í 44. grein umferðarlaga. "Enginn
má stjórna eða reyna að stjórna ökutæki, ef
hann vegna veikinda, hrörnunar, ofneyslu,
svefnleysis, neyslu áfengis eða annarra
örvandi eða deyfandi efna eða annarra orsaka
er þannig á sig kominn, að hann er ekki fœr
um að stjórna ökutækinu örugglega. ”
I Bandaríkjunum er talið að rekja megi tæp
40% dauðaslysa í umferðinni til áfengisneyslu
(7) og í 13% tilfella má rekja þau til þess að
ökumaður hafi sofnað (8). Þegar sytja eða
svefn er ástæða umferðaróhapps er algengt
að afieiðingar slyssins séu mjög alvarlegar
(1). Helstu ástæður óeðlilegrar syfju eru:
Kæfisvefn (sleep apnea syndrome), drómasýki
(narcolepsy), notkun sljóvgandi lyfja, áfengis
og of stuttur eða sundurslitinn nætursvefn.
Lítið er þó vitað um þátt syfju í
umferðarslysum. Þannig hafa nær allar
rannsóknir á tengslum umferðarslysa
og kæfisvefns verið gerðar á hópum
kæfisvefnssjúklinga en án raunhæfra
samanburðarhópa. Þegar árið 1978 vöktu