Læknablaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 12

176
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80: 176-178
NABLAÐIÐ
IE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknaíclag Íslands og LR
hbI , | „ , I ' »|o » I
l-æknaíclag Rcykjavikur
80. ARG.
MAI 1994
Ritstjórnargrein
Um notkun skjaldkirtilsprófa
Ákvörðun um rannsóknir og túlkun þeirra eru
snar þáttur í störfum okkar lækna. Þær gegna
veigamiklu hlutverki til dæmis við kembileit,
staðfestingu eða útilokun sjúkdómsgreiningar
og sjúkdómseftirlit. Markviss notkun
rannsókna ætti að vera keppikefli allra lækna,
einkum nú á tímum vaxandi krafna um
góða þjónustu, en þó með sem minnstum
kostnaði. Margar athuganir hafa sýnt að
rannsóknarstofur virðast ofnotaðar (1).
Heildarkostnaður vegna þessa er vafalaust
drjúgmikill, þótt einstakar algengar rannsóknir
séu ekki ýkja dýrar ("little ticket technology”).
Þá eru óþarfar rannsóknir varasamar af öðrum
ástæðum, meðal annars vegna þess að þær
geta hrundið af stað skriðu frekari rannsókna
á grundvelli falskt jákvæðra niðurstaðna
(heilkenni Ódysseifs) (2). Margt getur skýrt
ofnotkun á lækningarannsóknum:
1. Skortur á tilhlýðilegri þekkingu á
takmörkunum rannsókna og þar með oftrú á
gildi þeirra meðal margra lækna og nær allra
sjúklinga. Samfara þessu er gjaman vanmat á
hefðbundnum gildum sjúkrasögu og skoðunar.
2. Ör þróun í rannsóknartækni, sem leiðir af
sér mikið framboð rannsókna og tíð umskipti í
mælingaraðferðum fyrir hverja rannsókn, gerir
okkur erfitt um vik að leggja rétt mat á gildi
þeirra í daglegum störfum.
3. Of lítil tengsl eru á milli lækna og
almennra rannsóknarstofa. Starfsmenn
hinna síðarnefndu virðast á stundum
sitja í fílabeinsturni heillandi nýjunga í
mælingaraðferðum sem verða jafnvel markmið
í sjálfu sér. Enn er alltof Iítið um það að
rannsóknarstofur í stoðgreinum, til dæmis
blóðrannsóknum og myndgreiningu skýri í
rituðu máli þær rannsóknir sem boðið er upp
á, ekki síst þær nýjustu, helstu ábendingar,
frábendingar, takmarkanir og |iess háttar.
4. Einhvers konar áráttuofnotkun sumra
lækna á rannsóknum. Skýringar gætu verið
til dæmis ótti við að missa af sjaldgæfri
sjúkdómsgreiningu eða einhvers konar
fullvissuþráhyggja í sjúkdómaleit (3).
5. Fáfræði um kostnað rannsókna. Að hluta til
er þetta vegna þess að upplýsingar urn kostnað
eru víða ekki aðgengilegar.
6. Ágóðasjónarmið, til dæmis ef læknir sem
ákveður rannsókn er sá sami og framkvæmir
hana og fær þá jafnframt umbun fyrir.
Notkun skjaldkirtilsprófa
Margt af ofangreindu á við um svonefnd
skjaldkirtilspróf (hér notað urn mælingar
í sermi á þéttni skjaldkirtilshormóna T3
og T4 og stýrihormónsins TSH). I raun
er mjög skiljanlegt að læknar biðji oft
um ofangreindar mælingar. Einkenni
starfrænna truflana í skjaldkirtli (of- eða
vanstarfsemi), eru til dæmis oft mjög óljós
en jafnframt algeng (til dæmis þreyta,
þyngdaraukning, hjartsláttaróregla og fleira),
því er eðlilegt að læknar leiði oft hugann að
skjaldkirtilssjúkdómum í daglegum störfum
sínum. En einmitt vegna þess hve almenns
eðlis einkennin eru verður að treysta ennþá
meira á niðurstöður blóðprófa. Ljóst er þó
að með tilliti til ofangreinds, svo og þeirrar
staðreyndar að algengi skjaldkirtilssjúkdóma
víðast hvar í nágrannalöndum okkar er
á bilinu 2-3%, er skjaldkirtilsprófum í
raun oftast beitt til að útiloka ofangreinda
sjúkdóma. Við þær aðstæður hafa læknar
oftast stuðning af prófunum. Forspárgildi
óeðlilegra prófa er háð sértæki þeirra (því
sértækara sem próf er, þeim mun færri falskar
jákvæðar niðurstöður), algengi sjúkdómsins,
svo og hvernig eðlileg mörk eru skilgreind.
Hið síðasttalda er mjög mikilvægt. Til að
ákvarða eðlileg mörk er gjarnan safnað
saman tiltölulega fámennum hópi heilbrigðra
einstaklinga og meðaltal þeirra með tveimur
staðalfrávikum notað sem viðmiðunarmörk.
Oftar en ekki á þetta lítið skylt við þann