Læknablaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 45

LÆKNABLAÐIÐ
209
ganga. Hagleikurinn hefir verið rík ættarfylgja
þessum mönnum.
Framan af voru ekki nóg verkefni í
umbúðasmíðinni fyrir Halldór einan. Nú eru
þrjú verkstæði sem sinna því, og skóverkstæði
að auki. Halldór smíðaði allar umbúðir frá
grunni. Hann var jafn hagur á tré og járn,
sama hvort hann stóð við afl eða rennibekk,
mótaði leður eða saumaði striga. Gibsið lék
í höndum hans þegar hann bjó til líkön sem
hann notaði við umbúðasmíðina, og sjálfur
húðaði hann málminn með nikkeli. Nú kemur
mikið af umbúðum hálfunnið til verkstæðanna
og er þar lögð síðasta hönd á verkið. Eg á
þess ekki von nú að sjá umbúðasmið standa
við steðjann og hamra glóandi járn.
Það er vandaverk að smíða skó og vefst fyrir
mörgum þó þeir hafi lært handverkið. Það
lék í höndum Halldórs eins og annað. Hann
smíðaði skófatnað utan um umbúðir og á þá
fætur sem ekki gátu notað venjulega skó, og
hafa þeir feðgar haldið því áfram.
Ég hygg að það sé leitun á hagleiksmönnum
sem jafna megi til þessara feðga þriggja.
Það ræður af líkum að slys hafa fylgt fólki
alla tíð í baráttu við náttúru - sem ekki þekkir
miskunn - villt dýr og aðra mannhópa. Hafa
þá fyrstu læknisverkin verið á útlimum, bol
og höfði, en þeim líkamshlutum er hættast
við slysum. Kynni þá að vera að orþópedían
sé elsta grein læknisfræðinnar, en nú verður
ekki vitað hvar þær lækningar hafa byrjað, né
hvernig, né hverjar þær hafa verið.
Fundist hafa gataðar hauskúpur og hefir
eigandi lifað lengi eftir aðgerðina, því brúnir
eru ávalar og sléttar. Hvorki hafa þær aðgerðir
verið einsdæmi né staðbundnar. Þeir sem
gátu gatað haus svo sjúklingur lifði hafa
getað fleira. En þau fræði eru horfin í rökkri
aldanna. Þær aðgerðir hafa verið gerðar
með öðrum verkfærum en nú tíðkast og
væntanlega að öðrum ábendingum, og þó
viðfangsefni orþópeda séu einatt bein, þá láta
þeir hausbeinin venjulega í friði.
Þegar orþópedían fer að marka sér svið, eru
viðfangsefni hennar fyrst og fremst bæklanir,
oftast meðfæddar, eða lamanir. Hafa margar
þeirra án efa verið leifar af mænusótt í
bernsku. Sú plága hefir sjálfsagt fylgt fólkinu
lengst af, þó ekki gerðu menn sér það Ijóst
fyrr en undir aldamótin síðustu, að hér væri
um smitnæman sjúkdóm að ræða, og var í
upphafi kallaður barnalömun, Kinderláhmung,
infantile paralysis.
Þessi sjúkdómur kom fyrst á skrá hér í skýrslu
héraðslæknisins í Reykjavík 1904, hafði
faraldur gengið árið áður og byrjað austur í
Öræfum.
Eftir því sem leið á öldina urðu æ eldri
börn - og raunar fólk á öllum aldri -
fórnarlömb sjúkdómsins og faraldrar gengu
yfir Vesturlönd æ ofan í æ. Þeim fjölgaði
stöðugt sem lömuðust meira eða minna, og
var þetta eitt höfuðverkefni orþópeda fram
eftir öldinni.
Um miðja öldina fundust svo ónæmisaðgerðir
gegn þessum sjúkdómi og þurrkaðist hann út
á Vesturlöndum. Fáir þeirra sem nú eru að
leggja út á læknisbrautina hér um slóðir hafa
séð poliomyelitis anterior acuta.
Tvö af aðalviðfangsefnum orþópeda fram
yfir miðja þessa öld - berklar og mænusótt
- eru horfin. Mænusóttin á væntanlega ekki
afturkvæmt, en allt er óvissara með berklana
eins algengir og þeir eru víða um lönd og
fólksflutningar miklir inilli landa.
Iðnaður eykst og vélum alls konar fjölgar og
þar með slysum. Umferðin hefir aukist fram
úr hófi, í sumum löndum eru álfka margir
bflar og fólk. Umferðarslys eru að verða eitt
algengast banamein ungra manna, en hinir eru
miklu fleiri sem lifa þau af slasaðir.
Aðgerðir á liðamótum hafa fest sig í sessi;
nú eru til gerviliðir í flest liðamót, eru þó enn
algengastar aðgerðir á mjöðmum, þar hefir
mikil breyting orðið síðan Putti var að snikka
til lærleggjarhaus og klæða með vöðvafelli,
sem átti að koma í staðinn fyrir brjósk.
Ég held að ýmsir kírúrgar verði fyrr
verkefnalausir en orþópedar.
Má vera að enn sé í gildi það sem flaug
fyrir hjá mér þegar ég var að leggja út á
braut orþópedíunnar, að sú tíð gæti komið
að magasár yrði læknað með lyfjum og
botnlangabólga og jafnvel krabbamein,
en beinbrotameðferð yrði handverk um
fyrirsjáanlega framtíð.