Læknablaðið - 15.12.1995, Blaðsíða 64

890
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Læknasamtökin reyndu það
líka á sjöunda og áttunda árs-
tugnum en tókst það ekki frekar
en honum, þrátt fyrir ólíkar að-
stæður. Eftir af því brölti stend-
ur þó stefnan um einkarekstur
læknisþjónustu utan sjúkra-
húsa, sem læknasamtökin hafa
haldið í til þessa þó ekki séu allir
sammála um ágæti hennar.
Gildi þessarar stefnu fyrir
læknastéttina er fyrst og fremst
það sjálfstæði sem stéttin hefur
notið með henni og það er stór-
sigur að á liðnu vori tókst að
hrinda harðasta áhlaupi á hana
hingað til.
Fyrir notendur heilbrigðis-
þjónustunnar er gildi þessarar
stefnu fólgið í því frjálsa að-
gengi, sem hún veitir að læknis-
þjónustunni, en um leið býður
hún upp á ofnotkun.
Hugmyndafræði í læknisfræði
er þjóðleg og alþjóðleg. Hin
þjóðlega hugmyndafræði teng-
ist félagslegum og landfræðileg-
um aðstæðum með hverri þjóð
en auk þess þjóðlegum erfða-
venjum í lækningum, sem
stundum samsamast utanað-
komandi straumum. Dæmi um
þetta má víða finna, sérlega þó í
ýmsum Asíulöndum.
Grunnkenningar alþjóðlegu
hugmyndafræðinnar eiga upp-
haf sitt hjá Hippókratesi en sjálf
hugmyndafræðin breytist stöð-
ugt, með nýjum möguleikum til
lækninga, nýjum sjúkdómum og
þeim breytingum sem tækni-
væðing þjóðfélagsins hefur
valdið, ekki aðeins með þróuð-
um heldur einnig þróunarþjóð-
um.
Hér á landi voru litlar for-
sendur fyrir því að skapa þjóð-
lega hugmyndafræði í læknis-
fræði. Við áttum engar erfða-
venjur í hjálækningum, og þó
hér eins og annars staðar væri til
ólært fólk sem stundaði lækn-
ingar, lá ekki bak við þær sér-
stakt hugmyndakerfi.
f>að er ekki fyrr en kemur vel
fram á þessa öld sem hér skap-
ast forsendur fyrir einhvers
konar læknisfræðilegri hug-
myndafræði með tilkomu lækn-
ingastofnana og skipulagðrar
lækningastarfsemi.
Þá fara íslenskir læknar að
leita sér framhaldsmenntunar
erlendis, fyrst og fremst á Norð-
urlöndum, en einnig annars
staðar. Sá vísir að hugmynda-
fræði, sem varð til hér var því
fyrst og fremst skandínavískur
þó til Skandínavíu kæmi hann
upphaflega frá Þýskalandi.
I og upp úr síðari heimsstyrj-
öld fara íslenskir læknar að
sækja framhaldsmenntun sína
til Bretlands, Bandaríkja N-
Ameríku og víðar. Við það
breyttist mjög viðhorf til læknis-
menntunar og um leið viðhorf
til læknavísinda. Það sem
breyttist mest fyrir áhrifin frá
hinum engilsaxneska heimi var
viðhorfið til átorítetsins. Hin
blinda átorítetstrú sem var ein-
kenni skandínavískrar læknis-
fræði lét undan síga og gagnrýn-
in hugsun hélt innreið sína í ís-
lenska læknisfræði. Gagnrýnin
umræða hefur þó aldrei rúmast
vel í hugmyndafræði íslenskra
lækna. Við þolum hana illa,
hvor frá öðrum og frá almenn-
ingi. Hlutlæg rökræða er okkur
ekki heldur að skapi. Það er
hugsanlega rangt en mér virðist
þessi afstaða vera algengari hjá
læknum, sem menntaðir eru á
Norðurlöndum, enda er ótti við
hreinskilna gagnrýni algengari
þar en í engilsaxneskum lönd-
um.
Annars er ótti við gagnrýni all
algengur meðal lækna alls stað-
ar í heiminum og á sér margar
skýringar. Nærtækasta skýring-
in er að læknisfræðin byggist á
miklu veikari hugmyndafræði-
legum grunni en fjöldi þeirra
vísindagreina sem teljast til
raunvísinda. Breyturnar og val-
kostirnir eru oft svo margir að
allar niðurstöður og öll verk,
jafnvel þau sem almennt séð
teljast vel heppnuð, geta orkað
tvímælis. Meðan átorítet lækn-
isins var algert, skipti þetta
minna máli, en nú þegar störf
læknisins eru opin fyrir gagn-
rýni annarra lækna og sjúklinga
og læknar eiga á hættu lögsókn
fyrir störf sín, gerð eða ógerð,
er óhjákvæmilegt að byggja upp
hugmyndafræði, sem gerir ráð
fyrir þessum breyttu viðhorf-
um. I umræðunni um læknamis-
tök, sem ég tel að eigi að heita
lækningaslys, hefur hallað á
lækna og sumir dómar sem
gengið hafa í slíkum málum
mundu tæplega standast í öðr-
um dómsmálum. Annað sem
kallar á hugmyndafræði eða
endurmat á hugmyndafræði er
auðhyggjan, sem kennir að öll
lífsgildi skuli meta til fjár. Auð-
hyggjan er skyld frjálshyggjunni
og þær frænkur hafa ruðst inn á
öll svið mannlífsins hér á landi
og annars staðar, og leitt af sér
breytingar á siðferðilegum gild-
um í samskiptum manna, ekki
síst í samskiptum lækna og
sjúklinga. I stað þess að sjúk-
lingurinn leggi traust sitt á lækn-
inn, skal hann gjalda við honum
varhug vegna þess að hann er að
selja vinnu, sem honum ber að
bæta fyrir með fé, ef verkið mis-
tekst. Þannig hafa markaðslög-
málin sett svip sinn á þessi sam-
skipti. Viðhorf læknisins hefur
einnig breyst. í stað þess að sjá í
sjúklingnum skjólstæðing, sem
þarfnast hjálpar, veit hann að ef
hjálpin ekki uppfyllir væntingar
sjúklingsins, hefur hann eignast
andstæðing, sem ef svo býður
við að horfa, er tilbúinn til að
draga hann fyrir dómstól.
Því hefur verið haldið fram að
íslenskir læknar hafi ekki haft
mikil áhrif á skipulagningu
læknisþjónustu á Islandi. Þetta
er rangt. Engin stétt hefur haft
meiri áhrif og þar til á allra síð-
ustu árum hafa engar meirihátt-
ar ákvarðanir verið teknar í