Læknablaðið - 15.08.1996, Blaðsíða 6

554
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82
Ritstjómargrein
Mannréttindi og iækningar
Nokkrar fjölþjóðlegar samþykktir er varða
réttindi sjúklinga
í þessu tölublaði er birt uppkast að Samningi
um verndun mannréttinda og mannlegrar
reisnar að því er varðar beitingu líffræði og
læknisfræði (1). Verður samþykkt samningsins
mikilvægur áfangi á ferli, sem hófst fyrir rétt-
um fimmtíu árum.
í kjölfar síðari heimsstyrjaldarinnar komu
upp ýmis ný vandamál, sem læknastéttin þurfti
að takast á við. Eitt var það, að innan Þriðja
ríkisins höfðu nasistar gert tilraunir á fólki, er
höfðu lítið sem ekkert vísindagildi og beitt það
ýmsum ómannúðlegum aðgerðum, allt án sam-
þykkis þess.
Síðar kom í ljós, að ekki hafði heldur allt
verið með felldu innan lýðræðisríkjanna vestan
hafs og austan (2). Umræðan leiddi til þess að
hugtakið vitneskjusamþykki var skilgreint og
Alþjóðafélag lækna gaf út fyrstu Helsinkiyfir-
lýsinguna (3). Endurlífgun og líffæraflutningar
komu í kjölfar nýrrar þekkingar og tækni.
Dauðinn og dauðastundin urðu þar með afstæð
og engar reglur voru til um það, hvenær ætti að
endurlífga og hvenær að hafast ekki að.
Þar kom, að svæfingalæknar héldu heims-
þing sitt í Rómaborg haustið 1957 og leituðu
þeir svara hjá Píusi páfa tólfta um skyldur
lækna í þessu tilliti.
Páfi komst meðal annars að þeirri niður-
stöðu, að staðfesting dauðastundarinnar í ein-
stökum tilvikum verði ekki ráðin af neinum
trúarlegum eða heimspekilegum meginregl-
um. Þess vegna falli spurningin ekki innan um-
ráðasviðs kirkjunnar og þekking lækna geri
þeim fært að skilgreina dauðastundina (4).
Hins vegar opnaði hann leiðina til nýrrar skil-
greiningar dauðans og hann lagði til hugtökin
venjuleg og óvenjuleg ráð til viðhalds lífs,
þegar hann ræddi um þá, sem eru í djúpu með-
vitundarleysi. — í dái.
Áður var gengið út frá því, að öndun og
hjartsláttur væru hin endanlegu merki lífsins og
í bandarískum dómi frá 1958 var svo kveðið á,
að sá sem andar sé ekki dauður. Áratug síðar
kom svo skilgreiningin á heiladauða (5). Hún
byggir á óafturkallanlegu dái, það er að segja
að heilinn geti ekki tekið til starfa á ný. Hefir
þessi skilgreining hlotið alþjóðaviðurkenningu
og eru það Japanir einir þjóða, sem telja sig
ekki geta fallist á hana.
Á öðrum sviðum en endurlífgun og líffæra-
flutningum fæddi hröð og samfelld þróun lækn-
isfræðinnar af sér ný vandamál og margir sáu í
þessari þróun mikla ógnun við mannréttindi og
ástand sjúklinga. Þetta varð til þess að Ráð-
herranefnd og Ráðgjafarþing Evrópuráðsins
hófu afskipti af málinu og fyrsta yfirlýsingin af
mörgum var gefin út árið 1976 og fjallaði hún
um réttindi sjúkra manna og þeirra sem eru
deyjandi (6). Fimm árum síðar sendi Heims-
þing lækna í Lissabon frá sér yfirlýsingu um
réttindi sjúklingsins og hún var endurskoðuð á
þinginu á Balí á síðastliðnu hausti (7). Styrkur
þessarar yfirlýsingar, sem verður birt í íslenzkri
útgáfu innan skamms, felst í því, að gefa
læknasamtökunum færi á nota hana í rök-
semdafærslunni fyrir nauðsynlegum breyting-
um á frumvarpi því til laga um réttindi sjúk-
linga, sem lagt var fyrir Alþingi á 120. löggjaf-
arþinginu 1995-96.
Ástríður Stefánsdóttir læknir kynnir það
frumvarp á öðrum stað í þessu tölublaði. Hún
fjallar þar einnig um álit sérfræðinga um efl-
ingu réttinda sjúklinga, sem Evrópuskrifstofa
Heilbrigðisstofnunar þjóðanna gaf út fyrir
tveimur árum (8).
Á undanförnum tíu til fimmtán árum hafa
verið gerðar ýmsar breytingar á opinberri heil-
brigðisþjónustu í Evrópu. Þar að baki hafa leg-
ið óskir um að gera heilbrigðiskerfin skilvirkari
og reynt hefir verið að hemja kostnaðinn. Ekki