Læknablaðið - 15.03.1998, Blaðsíða 32

210
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
sníkjudýr í mönnum (24). Alls er áætlað að
400-500 milljónir jarðarbúa séu smitaðir af
njálgi (22,24).
Erlendis eru njálgssýkingar algengastar í
börnum upp að 12 ára aldri en sjaldgæfari í
eldri einstaklingum (20-23). Njálgur er oft al-
gengur þar sem mörg börn koma saman, til
dæmis á barnaheimilum og í skólum. Einnig er
njálgur oft algengur á heimilum fyrir þroska-
hefta. Hann er sjaldgæfari í hitabeltinu heldur
en á landsvæðum þar sem loftslag er kalt eða
temprað. Skýringin er meðal annars talin stafa
af mismunandi þörf fyrir fatanotkun, einkum
notkun nærfata, hversu oft föt eru þvegin og
hversu oft er farið í bað (20-23).
Aðsetur: Fullorðnir njálgar lifa fyrst og
fremst í digurgirni og í botnlanga en algengt er
að þeir flakki um aðra hluta meltingarvegarins,
allt frá maga að endaþarmsopi. Ormarnir halda
til í slímhimnu þarmanna þar sem talið er að
þeir lifi á þekjufrumum og bakteríum (20-23).
Lífsferill: Að mökun lokinni drepast karl-
ormarnir en eggin taka að þroskast inn í kven-
dýrunum sem fyllast smám saman af eggjum.
Þegar eggin hafa þroskast leggja kvendýrin í
langferð niður í endaþarm, skríða út um enda-
þarmsop og verpa eggjum sínum á hörundið
umhverfis opið. Oftast skríða ormarnir út um
endaþarmsopið þegar sá smitaði hefur lagt sig
til hvílu. Yfirleitt er öllum eggjunum, að með-
altali um 11.000, (á bilinu 4600-16.000) verpt í
einu. Að því búnu drepast kvendýrin (3,20,21).
Inn í hverju eggi þroskast smithæf lirfa á um
það bil sex klukkustundum. Berist egg með lif-
andi lirfu niður í meltingarveg rofnar egghjúp-
urinn, lirfan losnar út og heldur áfram að
stækka og þroskast. Eftir að smitun á sér stað
tekur yfirleitt fjórar til sex vikur þar til kven-
dýrin eru orðin fullþroskuð og farin að verpa
eggjum. Skemmst er þó talið að þessi þroskun
geti orðið á 15 dögum (3,20).
Njálgarnir geta orðið nokkurra mánaða
gamlir áður en þeir drepast (20,21).
Sá tími sem lirfur njálgsins geta lifað í eggj-
unum fer eftir hita- og rakastigi umhverfisins.
Þar sem rakt er og kalt geta eggin verið smit-
hæf í eina til tvær vikur eftir að þeim var verpt
en eftir því sem heitara er og þurrara drepast
lirfurnar fyrr inni í eggjunum (20-23). Rann-
sóknir hafa sýnt að lirfur í meira en 90%
njálgseggja eru þegar dauðar eftir tvo daga í
stofuhita þannig að innan við 10% eggjanna
eru smithæf (22).
Fig. 2. Infective pinworm eggs. Photo: Karl Skímisson.
Fig. 1. Piinvorm Enterobius vermicularis. Mature male (A) and
female (B) (21).
Smitleiðir: Hreyfingar kvendýranna þegar
þau skríða út úr endaþarmsopi og síðar þegar
þau fara að hreyfa sig á hörundinu þar fyrir
utan, valda ertingu og kláða. Börn eru ófeimin
við að klóra sér, séu þau með njálg, og ef þau
stinga síðan fingrunum upp í sig er smitleiðin
greið. Eggin loða auðveldlega við fingur og
undir nöglum. Fjöldi njálga í einstaklingi getur
skipt þúsundum þegar sýkingar fá að magnast
upp óáreittar (20-23). Ef húðfellingar við
endaþarm eru óhreinsaðar í langan tíma geta
lirfur klakist þar úr eggjum. Lirfurnar geta
skriðið inn um endaþarmsop og upp í melting-
arveg og valdið endursýkingu (20).
Eins og áður hefur komið fram minnka
lífslíkur lirfanna inni í eggjum eftir því sem
umhverfið er heitara og þurrara. Eggin loða við
föt, einkum nærföt og rúmföt, en er annars víða
að finna í umhverfinu, til dæmis í handklæðum
á baðherbergjum, á hurðarhúnum og á leik-