Læknablaðið - 15.03.1998, Blaðsíða 60

238
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Jónas Hallgrímsson
Níels Haraldur Pálsson Dung-
al fæddist á ísafirði 14. júní
1897, sonur hjónanna Þuríðar
Níelsdóttur og Páls Halldórsson-
ar skipstjóra þar og síðar skóla-
stjóra Stýrimannaskólans í
Reykjavík. Hann varð stúdent
frá Menntaskólanum í Reykjavík
árið 1915, las fyrst læknisfræði
við Kaupmannahafnarháskóla en
settist í læknadeild Háskóla ís-
lands árið 1918 og lauk
kandídatsprófi 1921. Hann var
staðgöngumaður héraðslæknis-
ins í Síðuhéraði og sat á Kirkju-
bæjarklaustri 1921-1922, síðan
við framhaldsnám, væntanlega í
klínískri læknisfræði, við
Haukeland sjúkrahúsið í Bergen
í hálft ár, síðan við Charité
Krankenhaus í Berlín í hálft ár
og loks við Chirurgische Klinik í
Breslau til ársloka 1923.
Níels starfaði við lækningar í
Reykjavík í eitt ár en fór síðan til
framhaldsnáms í meinafræði, að
tilhlutan læknadeildar Háskóla
íslands, við Meinafræðistofnun
Háskólans í Graz í Austurríki til
ársloka 1925 og eftir það á
Meinafræðistofnunina og Serum
Institut í Kaupmannahöfn til
ágústloka 1926. Hann var skip-
aður dósent við læknadeild og
forstöðumaður Rannsóknastofu
Háskólans í meina- og sýkla-
fræði frá 1. október 1926 og tók
við því embætti af Guðmundi
Thoroddsen prófessor í hand-
læknisfræði, sem hafði gegnt því
Aldarminning sú er hér birtist er
byggð á erindi sem höfundur hélt á
jólafundi læknaráðs Landspítalans
1997.
Níels Dungal
Aldarminning
Níels Dungal á yngri árum.
Myndin sennilega tekin um það
leyti sem hann tók við starfi á
íslandi nálægt þrítugu.
frá árinu 1923 eftir að Stefán
Jónsson hafði sagt því lausu.
Stefán hafði verið skipaður dós-
ent í ársbyrjun 1917 og hafði
stofnsett Rannsóknastofu Há-
skólans á vordögum sama ár. Ní-
els Dungal var síðan skipaður
prófessor 1. október 1932 í
greinunum sjúkdómafræði og
réttarlæknisfræði eins og emb-
ættið var nefnt þá og gegndi því
þar til hann lést 29. október 1965
eftir tæplega 40 ára gifturíkt
brautry ðj andastarf.
Samtímis Níelsi var Jón
Hjaltalín Sigurðsson skipaður
prófessor í lyflæknisfræði. Fastir
kennarar læknadeildar voru þar
með orðnir fjórir, því Guðmund-
ur Hannesson var prófessor í líf-
færafræði og Guðmundur Magn-
ússon í handlæknisfræði.
Níels Dungal var rektor Há-
skólans á árunum 1936 til 1939
en gegndi auk þess mörgum öðr-
um forystustörfum fyrir íslenska
læknastétt og heilbrigðisyfirvöld
sem of langt yrði að telja hér.
Hann var fyrsti formaður
Krabbameinsfélags Reykjavíkur,
sem var fyrsta krabbameinsfélag
Islendinga og hann var formaður
Krabbameinsfélags íslands frá
stofnun 1951 til æviloka.
Níels Dungal var fjölgáfaður,
hugmyndaríkur og fram-
kvæmdasamur og lét yfirleitt
ekki standa við orðin tóm. Ahugi
hans á læknisfræði og sérstak-
lega sinni fræðigrein, öðrum vís-
indagreinum, bókmenntum og
listum var nánast ótakmarkaður.
Þórarinn heitinn Guðnason
læknir lýsti þessu vel í minning-
arorðum (1);
„Hann bar ótakmarkaða virð-
ingu fyrir vísijidalegri hugsun og
vinnubrögðum og fyrirleit af
heitu lijarta allt kukl og hindur-
vitni. Eg heffáa menn þekkt sem
áttu jafn bj'otalausa lífsskoðun,
euda var hún honum sá eldstólpi
sem vísaði veginn á hverju sem
gekk“.
Þessi skoðun varð vafalítið til
þess að Níels skrifaði umdeilda
bók um kirkjuna Blekking og
þekking sem kom út árið 1947.
Bókin var ekki skrifuð af trúleysi
heldur var henni ætlað að varpa
ljósi á hvernig kaþólska kirkjan
hafði notað sér fáfræði og trú-
girni almennings til þess að efla
vald sitt og auð. Kirkjan hafði
einnig staðið í vegi fyrir framför-
um í vísindum og sérstaklega
raunvísindum, um aldaraðir.
Hér á eftir mun ég fjalla um