Læknablaðið - 15.03.1998, Blaðsíða 34

212
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
föngum. Eggin þyrlast auðveldlega upp með
ryki og geta borist með innöndunarlofti upp í
nefhol eða munnhol og þaðan áfram niður í
meltingarveg. Ur nefholi berast eggin iðulega
með hori og á fingrum sem stungið er upp í
munn (20,21). Þess má geta að njálgsegg drep-
ast ekki í klórblönduðu vatni í sundlaugum
(21).
Njálgur lifir ekki og getur ekki þroskast í
neinum öðrum hýslum en í mönnum. Því gegna
tegundir eins og til dæmis gæludýr í hýbýlum
manna engu hlutverki við að varðveita eða
magna upp njálgssmit.
Sjúkdómseinkenni: Um þriðjungur þeirra
sem eru með njálg eru algjörlega einkennalaus-
ir. Margir til viðbótar hafa lítil sem engin
óþægindi. Afleiðingar njálgssýkinga, einkum
ef ormarnir eru margir, geta þó í stöku tilvikum
orðið talsverðar. Njálgur getur orsakað sár og
bólgur á slímhimnu þarmanna. Kláði við enda-
þarm sem sjúklingar reyna að stilla með því að
klóra sér, oft óafvitandi í svefni, getur leitt til
myndunar sára og bakteríusýkinga í kjölfarið
(20-23).
Njálgar valda stundum ertingu og óþægind-
um þegar þeir skríða upp í kynfæri og þvagfæri
stúlkna og þekkt eru dæmi þess erlendis að
njálgar hafi borist úr eggjaleiðurum út í kviðar-
hol (20-23).
Skyndileg breyting á atferli barns getur ver-
ið vísbending um njálgssmit. Einkennin eru
margvísleg svo sem taugaóstyrkur, óróleiki,
svefntruflanir, martraðir, tannagnístur, skert
matarlyst, flökurleiki og uppköst. Stundum
taka börn upp á því að væta rúm (20-23).
Staðfesting sýkingar: Erfitt getur reynst að
greina litlar sýkingar. Eftir því sem njálgarnir
eru fleiri er auðveldara að staðfesta sníkjudýr-
ið.
Foreldrar geta sjálfir athugað hvort njálgur
sést við endaþarmsop barns seint að kveldi eða
snemma morguns. Best er að nota gott ljós og
glampar þá á kvendýrin. Séu sýkingar litlar
geta liðið dagar á milli þess að kvendýr skríði
út til að verpa. Stundum sjást kvendýr njálgs
loða utan á hægðum. Einkum á þetta við um
hægðir barna (20-23).
Læknar geta látið rannsaka hvort grunur um
njálgssmit sé á rökum reistur með því að
þrýsta glærum límbandsbút á svæðið umhverf-
is endaþarmsop. Límbandið er svo límt á smá-
sjárgler en rannsóknin felst í því að leita að
njálgseggjum á límbandinu í smásjá (1). Hafa
ber í huga að í litlum sýkingum geta verið
dagaskipti á því hvort eggjum er verpt.
Þar sem egg njálgs blandast ekki saman við
saur, finnast njálgsegg yfirleitt ekki við leit
með hinni hefðbundnu formalín-etýlacetat
botnfellingaraðferð sem oftast er beitt til að
leita að þolhjúpum einfrumunga og eggjum og
lirfum sníkjuorma sem lifa í meltingarvegi
manna (2).
Meðhöndlun og varnaraðgerðir: Oftast
verður uppi fótur og fit þegar foreldrar komast
að því að börn þeirra eru með njálg þar sem
menn átta sig almennt ekki á því hversu al-
gengur njálgur er í börnum (1).
Auðvelt er að drepa njálg með lyfjum. Sam-
kvæmt upplýsingum sem fram koma í nýlegri
samantekt eftir Þorkel Jóhannesson (25) eru
tvö lyf sem bæði drepa njálg skráð sem manna-
lyf hér á landi. Annað er mebendazól (sérlyf
skráð sem Vermox®) en notkun þess er háð
þeim takmörkunum að það er hvorki ætlað
þunguðum konum né börnutn sem ekki hafa
náð tveggja ára aldri. Hitt lyfið er pyrvínem-
bónat (sérlyf skráð sem Vanquin®). Er það
rautt eða dökkrautt á lit og má gefa það börn-
um og fullorðnum á öllum aldri (25). Bæði lyf-
in eru seld án lyfseðils í lyfjaverslunum. Upp-
lýsingar um notkun og skammtastærð fylgja
lyfjunum og geta menn fengið þau afhent hvort
sem er í töfluformi eða sem mixtúru. Þorkell
Jóhannesson nefnir það sérstaklega að Van-
quin® sé talið síðra lyf gegn njálg en Vermox®
(25).
Eins og þegar hefur komið fram geta
njálgslirfur lifað inni í eggjuni í allt að tvær
vikur við hagstæðustu umhverfisskilyrði (raka,
kulda) og valdið endursmiti á þessum tíma.
Einnig skal rifjað upp að það er talið taka njálg
skemmst 15 daga (20), yfirleitt þó fjórar til sex
vikur, að ná fullum þroska eftir að egg hefur
borist ofan í meltingarveg (20-23). Ef rjúfa á
lífsferil njálgs með lyfjagjöf þarf að endurtaka
meðhöndlun eftir 14 daga, það er þegar allar
lirfur inni í eggjum í umhverfinu ættu að vera
dauðar og áður en fræðilegur möguleiki er á
því að fullþroska kvendýr séu farin að verpa
eggjum, hafi endursmit orðið eftir fyrri með-
höndlun.
Komi njálgur upp inni á heimilum er ráðlagt
að meðhöndla alla heimilismenn og er þá brýnt
að allir taki ormalyfið á sama tíma (20). Verði
njálgssýkinga vart í skólum og á barnaheimil-
um þarf að tilkynna það forráðamönnum barn-