Læknablaðið - 15.03.1998, Síða 13

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
195
gerða í heiminum með tilkomu augnbanka,
skurðsmásjáa og örfínna sauma. Nú er svo
komið að hornhimnuígræðslur eru algengasta
gerð líffæraflutninga í heiminum og lifun
ígræddra hornhimna er lengri en nokkurra ann-
arra líffæra sem flutt eru á milli manna (2).
Aðgerðin er framkvæmd þannig að sjúka
hornhimnan er skorin úr auganu með holum sí-
valningi og gjafahornhimnan á sama hátt úr
auga gjafans. Gjafahornhimnan er svo saumuð
í auga þegans með stökum eða samfelldum
saumum sem fjarlægðir eru um einu ári eftir
aðgerð.
Helstu ábendingar fyrir hornhimnuígræðslu
eru:
1. Hrörnunarsjúkdómar, arfgengir og
áunnir: Einn þessara sjúkdóma hefur sérstaka
þýðingu fyrir Islendinga vegna mjög hás al-
gengis hans hér á landi. Þetta er arfgeng blettótt
hornhimnuveiklun (macular corneal dy-
strophy) sem kemur yfirleitt fram á unglingsár-
um sem fínleg móða á hornhimnunni miðri en
breiðist síðan yfir hana alla. Seinna koma fram
óreglulegir gráhvítir hnútar sem skaga fram úr
yfirborði hornhimnunnar. Þessar breytingar
valda því að sjón verður óskýr og hjá flestum er
sjónskerðing orðin veruleg um þrítugt (3).
2. Innþckjubilun eftir augnaðgerðir: Við
skurðaðgerðir á auga verður óhjákvæmilega
hnjask á innþekju hornhimnunnar og í sumum
tilfellum, sérstaklega þegar saman fer ald-
urstengd innþekjuhrörnun, veldur það horn-
himnubjúg og sjónskerðingu. Þetta er algengast
eftir brottnám augasteins og ísetningu gervi-
augasteins (4).
3. Sýkingar: Þær geta verið af völdum veira,
sveppa eða baktería.
4. Meðfæddir gallar: Til dæmis dverghorn-
himna (microcornea), risahornhimna (mega-
locornea) og keilulaga hornhimna (keratocon-
us).
5. Augnslys.
6. Fjölkerfasjúkdómar: Sumum þeirra, svo
sem iktsýki, geta fylgt hornhimnuskemmdir.
Fljótlega eftir að líffæraflutningar hófust
veittu menn því eftirtekt að höfnun var mun fá-
tíðari eftir flutning hornhimna en annarra líf-
færa. Þetta skýrðu menn með æðaleysi horn-
himnunnar og kölluðu hana vef með ónæmis-
fræðileg forréttindi (an immunologically privi-
leged site) (5). Engu að síður á sér stað höfnun
hjá hluta hornhimnuþega en hætta á slíku velt-
ur nokkuð á ástæðum ígræðslunnar. Samhliða
sumum þeirra, til dæmis virkri hornhimnusýk-
ingu, er aukinn nýæðavöxtur í hornhimnunni
og þar með aukin hætta á höfnun (6). Einnig
aukast líkur á höfnun margfalt við endurteknar
ígræðslur (7). Höfnun er þó oftast hægt að
halda niðri með ónæmisbælandi lyfjum en
þeim fylgir aukin hætta á sýkingum sem ásamt
höfnun, gláku og mikilli sjónskekkju eru al-
gengustu fylgikvillar hornhimnuígræðslna
(5,7,8). Ólíkt því sem tíðkast við flutning á
öðrum líffærum er samræmi vefjaflokka hjá
gjafa og þega sjaldnast nauðsynlegt við horn-
himnuígræðslur (9). Samræmi er þó tryggt þeg-
ar um sérstaka hættu á höfnun er að ræða.
Lengst af voru hornhimnuígræðslur á íslend-
ingum eingöngu framkvæmdar erlendis en árið
1981 var byrjað að framkvæma þær á Landa-
kotsspítala og nú eru þær gerðar á augndeild
Landspítalans. Fyrstu árin fór hluti sjúkling-
anna þó áfram utan til aðgerðar. Hornhimnu-
ígræðslur eru einu líffæraflutningarnir sem
framkvæmdir eru hérlendis.
Tilgangur rannsóknarinnar er að taka saman
upplýsingar um fjölda aðgerða, algengustu
ábendingar, árangur og fleira og bera saman
við reynslu erlendra spítala. Nokkrar sambæri-
legar rannsóknir hafa verið gerðar erlendis
(1,7,10,11) en þetta er í fyrsta skipti sem rann-
sókn af þessu tagi er gerð á íslandi ef undan er
skilin samantekt á ábendingum fyrir horn-
himnuígræðslum á Islendingum 1974-1988
(12).
Efniviður og aðferðir
Farið var yfir sjúkraskrár allra sjúklinga sem
gengist höfðu undir hornhimnuígræðslu á ís-
landi frá upphafi aðgerða 6. maí 1981 til 1. jan-
úar 1996. Skráð var kyn, aldur, ástæða aðgerð-
ar, aðrir augnsjúkdómar, sjónlag, sjónskerpa,
lyfjagjöf í og eftir aðgerð og fylgikvillar í að-
gerð. Einnig var skráð hvaðan gjafahornhimn-
urnar komu, stærð þeirra, aldur gjafans og
tímalengd frá andláti hans til aðgerðar. Óskað
var eftir upplýsingum um sjónlag og sjón-
skerpu með leiðréttingu við þær augnskoðanir
sem voru næst sex mánuðum og 18 mánuðum
eftir aðgerð hjá þeim augnlæknum sem stund-
uðu sjúklingana. Astæðan fyrir því að þessar
tímasetningar voru valdar er sú að sex mánuð-
um eftir aðgerð hefur augað jafnað sig að
mestu með saumum og eftir 18 mánuði án
sauma. Sjónskerpa á þó eftir að batna enn frek-
ar þegar lengra líður frá aðgerð. Hjá einum