Læknablaðið - 15.03.1998, Blaðsíða 55

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
233
Iðorðasafn lækna 98
Subacute, subchronic
Sum verkefni virðast ekki eiga
neina viðunandi lausn og fannst
undirrituðum það vel eiga við
þegar hann var beðinn að fjalla
lítillega um fræðiorðið
subchronic.
í daglegu læknaslangri eru
lýsingarorðin akút og krónísk-
ur mikið notuð. Enska lýsingar-
orðið acute er komið úr latínu,
þar sem acutus merkir skarpur
eða beittur, og er gjarnan notað
um sjúkdómsástand sem er
skyndilegt, skammvinnt og al-
varlegt. Iðorðasafn lækna gefur
þýðingarnar skarpur, snarpur,
bráður, skyndilegur. I klínískum
lýsingum og með sjúkdómsheit-
um er gjarnan notað lýsingarorð-
ið bráður, til dæmis bráðatilvik,
bráðainnlögn, bráð lungnabólga
og brátt hvítblæði. Enska and-
heitið chronic er hins vegar
komið úr grísku, þar sem
chronos merkir tími, og er notað
um ástand sem er ýmist langvar-
andi eða hægfara, oft þrálátt og
jafnvel ólæknandi. Iðorðasafnið
gefur þýðingarnar langvinnur,
hægfara. Undirritaður hefur oft
átt í erfiðleikum með að velja
einhver af þessum íslensku lýs-
ingarorðum þegar hann er að
lýsa „krónískri" bólgu við smá-
sjárskoðun á vefjasneiðum.
Aðalástæðurnar eru sennilega
þær að gerð bólgufrumna þarf
ekki endilega að segja nákvæm-
lega til um hegðun eða tíma-
lengd sjúkdóms og að hjákátlegt
virðist að tala um hægfara, þrá-
látar eða langvinnar bólgufrum-
ur. Oft hefur þá verið gripið til
þess að nota íslensku umritunina
krónískur og er þá innifalin
merkingin hægfara eða lang-
vinnur eins og við á í hvert sinn.
Lýsingarorðið subacute er
einnig vel þekkt í læknamáli og
er til dæmis notað til að lýsa
vissri tegund af hjartaþelsbólgu,
subacute endocarditis. Læknis-
og líffræðiorðabók Wileys telur
subacute að eðli á milli akút og
krónískur og læknisfræðiorða-
bók Stedmans tekur í sama
streng, en bætir því við að þetta
lýsingarorð sé notað til að lýsa
sjúkdómi sem sé í meðallagi
hvað varðar lengd eða alvar-
leika. Helstu íslensku þýðingarn-
ar eru meðalbráður og hægbráð-
ur. Subchronic er ekki fletta í
Iæknisfræðiorðabók Stedmans,
en orðabók Wileys útskýrir svo:
nœr krónískur en akút, en ekki
alveg krónískur. Iðorðasafnið
gefur þýðinguna hálflangvinnur.
Þrátt fyrir margra vikna umhugs-
un hefur ekkert betra fundist.
Autonomic dysreflexia
Nýlega var beðið um aðstoð
við að íslenska samsetninguna
autonomic dysreflexia, en heit-
ið vísar til óeðlilegra viðbragða í
sjálfvirka taugakerfinu, sem
meðal annars geta komið fram
eftir skemmd eða sjúkdóm í
mænu. Við leit í Iðorðasafninu
kemur í ljós að íslenska heitið á
reflex er viðbragð, en að reflex-
ia kemur ekki öðru vísi fyrir en í
samsetningum: areflexia, við-
bragðaleysi, hyperreflexia, of-
viðbrögð, hyporeflexia, vanvið-
brögð og normoreflexia við-
bragðahóf. Það síðast talda væri
reyndar best nefnt eðlileg við-
brögð. Heitið dysreflexia finnst
hvorki í íðorðasafni lækna né í
orðabók Stedmans, en hugtakinu
er lýst í orðabók Wileys þannig
að það nái yfir sérhverja truflun
viðbragða. í 65. pistli (Lbl.
1995;81:435) var fjallað um fyr-
irbærið dyslexia og þá gefið til
kynna að forliðinn dys- megi
þýða á íslensku sem rang-, og
verður dyslexia þá ranglæsi og
dysreflexia rangviðbrögð.
Autonomic dysreflexia verður þá
sjálfvirk rangviðbrögð eða
rangviðbrögð í sjálfvirka
(tauga)kerfinu.
Evidence based medicine
Þetta heiti rak á fjörurnar ný-
lega og fylgdi með íslenska þýð-
ingin kjörlækningar. Það heiti
þykir undirrituðum afleitt, sér-
staklega þegar tekið er mið af
heitunum kjörbúð og kjör-
þyngd. Kjörbúð er verslun sem
er þannig skipulögð að menn
velja og taka sér vörurnar sjálfir.
Það á ekki við um lækningarnar.
Kjörþyngd er sú líkamsþyngd
sem segja má að sé manni af til-
tekinni líkamshæð heppilegust
til góðrar heilsu. Heitið kjör-
lækningar ætti því fremur að
vísa í valdar eða sérstaklega
heppilegar lækningar, til dæmis
bestu lækningar sem finna má
við tilteknum sjúkdómi. Heitið
evidence based medicine vísar
hins vegar til lækninga sem
grundvallaðar eru á gögnum
(vitnisburði), sem safnað hefur
verið með því að rannsaka sjúk-
linginn eða sjúkdómsástandið
sérstaklega, andstætt við það að
grundvalla lækningarnar ein-
göngu á sjúkrasögu og hefð-
bundinni klínískri skoðun. Fram-
hald í næsta blaði.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)