Læknablaðið - 15.07.1999, Qupperneq 13

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
603
Inc. per 100,000 inhab/year
80-i
70-
60-
50-
40-
30-
20-
10-
0--
1962-65 1966-70 1971-75 1976-80 1981-85 1986-90
Year of operation
Ulcer perforation - men
Ulcer perforation - women
-*- Ulcer bleeding - women
— Ulcer bleeding - men
-B- Elective surgery - women
-e- Elective surgery - men
Fig. 1. Incidence of peptic
ulcer surgery in men and
women in Iceland
(perforations 1962-1990;
bleedings 1971-1990; elective
surgery 1971-1990).
túlka sem kynslóða- eða tímabilsáhrif. Frávik
frá þessari línulegu tilfærslu er hins vegar hægt
að túlka sem breytingar tengdar ákveðnum
kynslóðum eða tímabilum. Með því að nota að-
ferðir þróaðar af Clayton og Schiffler var fyrst
athugað hvernig niðurstöður pössuðu við líkan
fæðingarárganga og tímabila borið saman við
grundvallaraldurstilfærslu og síðan haldið
áfram yfir í flóknari líkön aldurs, tímabila og
fæðingarárganga (17,18). Mismunurinn á því
hversu vel líkönin pössuðu fyrir gögnin var
metinn með því að skoða breytingar á frávika-
einingum samanborið við breytingar á frímörk-
um. Gert var ráð fyrir föstum aldursáhrifum
þannig að ekki voru leyfðar neinar milliverkan-
ir milli aldurs og tímabila eða aldurs og fæð-
ingarárganga.
Niðurstöður
Tíðni bráðaaðgerða vegna rofsára var stöðug
frá 1962-1990 eða um það bil 11 á ári fyrir
100.000 íbúa (mynd 1). Tíðni var mjög svipuð
hjá körlum og konum á öllu tímabilinu. Tíðni
bráðaaðgerða vegna blæðinga var stöðug fyrir
tímabilið 1971-1990 með um sex aðgerðir að
jafnaði á 100.000 íbúa árlega. Tíðnin var mjög
svipuð fyrir karla og konur allt tímabilið. Val-
aðgerðum fækkaði mikið á sama tímabili eða
frá 75 niður í níu aðgerðir hjá körlum og frá 38
niður í átta aðgerðir hjá konum fyrir 100.000
íbúa árlega. Þar sem breytingamar vom svipað-
ar hjá körlum og konum var báðum kynjunum
slegið saman í eftirfarandi útreikningum.
Þegar litið er á aldursbundna tíðni á aðgerð-
arári, jókst tíðni aðgerða vegna rofsára í eldri
fæðingarárgöngum (60-89 ára) og minnkaði
hjá þeim yngri (mynd 2a). Þannig fannst engin
tímabreyting sem náði yfir alla fæðingarár-
ganga samkvæmt aðgerðarári, sem táknar að
engin tímabilsáhrif fundust í þessum gögnum.
Þegar litið var á fæðingarár jókst hins vegar
tíðni í öllum aldursflokkum þangað til hámarki
var náð hjá einstaklingum sem voru fæddir
1920-1929 en fór síðan minnkandi þegar leið á
öldina (mynd 2b). Línuritin sýndu þannig
greinileg mynstur fæðingarárganga. Innan
hvers fæðingarárgangs jókst tíðni rofsára með
aldri og minniháttar toppur fannst um miðbik
æviskeiðsins (mynd 2c).
Tíðnitölur fyrir rofsár voru skoðaðar með
grunnlíkani sem tók til kynferðis, aldurs og
línulegrar tilfærslu (tafla I). Fæðingarárgangar
voru síðan teknir inn í og passaði þá líkanið
mun betur við gögnin. Þetta leiddi í ljós að
fæðingarár skýrði best breytileikann í tíðni að-
gerða vegna rofsára á öllum tímabilum. Tíma-
bil voru síðan tekin inn í grunnlíkanið, en lík-
anið passaði ekki betur og gat því ekki skýrt
neitt af tímatengdum breytileika í gögnunum.
Líkan sem náði til aldurs, fæðingarárganga og
tímabila skýrði gögnin ekki betur heldur en
einfalt aldurs/fæðingarárganga líkan. Staðtölu-
leg úrvinnsla á þessum gögnum sýndi þess
vegna mjög marktæk fæðingarárgangaáhrif og
alls engin tímabilsáhrif (tafla I).
Aðgerðir vegna blæðinga sýndu svipaða
mynd eins og kom fram fyrir rofsársaðgerðir.
Miðað við aðgerðarár jókst tíðni meðal eldri
einstaklinga en minnkaði meðal yngri, aftur á
móti sást skýr aukning og síðan minnkun á