Læknablaðið - 15.07.1999, Síða 78

660
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Iðorðasafn lækna 113
Á erlendri grundu
Það er sunnudagsmorgunn í
Suður-Svíþjóð. Kyrrðin ríkir
og vissri angurværð bregður
fyrir þegar litið er til veðurs
að gömlum íslenskum sið.
Himinninn er grár, flatt landið
er sveipað móðu og hvorki sér
til sjávar né fjalla. Hvar er
góða veðrið sem lofað hafði
verið? Litfögur blómin á
brúnum sólpallinum tárast til
samlætis og svartur köttur sit-
ur hryggur og starir út um
gluggann. Þá bylur óþyrmi-
lega í þakinu og í hugann
kemur hending úr ljóði eftir
einmana íslenskt skáld á er-
lendri grundu: „Af hússins
upsum drýpur erlent regn“.
Hér er þó ekki ástæða til að
vera einmana. Ljúftr tónar
hljóma úr dönsku sjónvarps-
tæki og fyrir augun ber blakt-
andi kertaljós sem tendrað
hefur verið hjá stórum hópi
trúariðkenda í Taizé-klaustr-
inu í Frakklandi. Lofgjörðar-
söngur þessa dags er fjölþjóð-
legur, ýmist sunginn á latínu,
frönsku eða þýsku, og beðið
er á ensku, spænsku, norsku,
sænsku og finnsku fyrir þeim
meðbræðrum sem búa við
hörmungar, allt frá Kólumbíu
í vestri til Kambódíu í austri,
allt frá Irlandi í norðri að Súd-
an í suðri.
Alþjóðlegt umhverfí
Afram má lýsa hinu alþjóð-
lega umhverti. Undirritaður
situr í þægilegum þýskum
íþróttabúningi, við öfluga am-
eríska tölvu og reynir að koma
sænskri útgáfu ritvinnslukerf-
isins til að birta bókstafi síns
ástkæra, ylhýra máls. Ætlunin
er svo að senda pistilinn
óbrenglaðan um sænska sím-
kerfið, inn á hið alþjóðlega
Alnet, síðan um íslenska sím-
kerftð og loks beint inn í tölvu
Læknablaðsins. Og allt í einu
tekst það. Komman límist við
sérhljóðana á réttan hátt og þ,
æ, ö og ð hoppa inn á skjáinn
eins og ekkert sé sjálfsagðara.
Það skilst í einu vetfangi
hversu mikilvæg sjálfstæðis-
baráttan er okkur.
Hvort sem það er barátta
við norska kónga, danska
höndlara, alþjóðlegar tákna-
töflur eða voldug amerísk
stýrikerfi verða grunnhug-
myndirnar alltaf þær sömu: Is-
lendingar viljum við vera og
íslensku viljum við tala og
skrifa. Baráttan er ekki ein-
göngu byggð á íhaldssemi og
sérvisku. Baráttan snýst um
það að viðhalda íslenskri auð-
legð og byggja upp íslenska
framtíðarsýn. Auðlegðin er
tungan, sem tjáir hugsun okk-
ar og viðheldur íslenskri
menningu. Framtíðarsýnin er
fullgild menningarleg og hug-
myndafræðileg þátttaka í hinu
fjölþjóðlega samfélagi.
Ný tækni
Hugsunin þarfnast tjáningar,
tjáningin tungumáls og tungu-
málið endurnýjunar. Ný
þekking og tækni kalla á ný
heiti, skiljanleg orð sem fljótt
gefa til kynna hvað um er rætt.
Þegar þekkingin verður til í er-
lendum húsum er ekki von
annars en að erlent regn drjúpi.
Mjálmið í kettinum hljómar þó
eins og hann hugsi á íslensku.
Hann skynjar brátt að íslenskar
vögguvísur og barnagælur
geyma alla þá huggun sem þarf
til að sænskur köttur gleymi
rigningunni og geti horft með
virðulegri ró á íslenskan texta
birtast á amer-
ískum
tölvuskjá.
Hann hefur
engar áhyggj-
ur af íslensk-
um íðorðum eða útlendu tækni-
máli. Hann trúir því ekki að
ensk heiti séu nákvæmari eða
hafi aðra og dýpri merkingu en
þau íslensku. Það er eins og
hann hafi fyrir löngu orðið
fullviss um þá hugmynd
skáldsins að íslenskan muni
eiga sér orð „um allt sem er
hugsað á jörðu“.
Enginn getur séð fyrir hvert
tæknin muni leiða okkur eða
hverjar verði kröfur um mála-
kunnáttu framtíðarkynslóð-
anna. Draumurinn um eitt
samskiptatungumál (esper-
antó!) hefur ekki orðið að
veruleika, en tölvu- og upplýs-
ingatæknin opnar nýjar dyr.
Fram eru komin forrit sem
þýða einfaldan ritaðan texta af
einu tungumáli á annað. Fyrst í
stað frá orði til orðs og
megináherslan verður lögð á
að ný fræðiorð séu jafnóðum
fyrir hendi. Gera má svo ráð
fyrir að smáþjóðimar muni
ekki lengi sætta sig við að
þiggja fræðslu- og upplýsinga-
efni á erlendu tungumáli. Þá
koma kröfur um rétt textaskil
úr vélrænum þýðingum, fullt
samhengi og eðlilega upp-
byggingu setninga. Líta má
enn lengra og sjá fyrir sér forrit
sem þýði talað mál á sama hátt.
Samskiptunum verða þá engin
önnur takmörk sett en þau sem
hrein hugsun, skýr tjáning,
orðaforði og þekking hvers
einstaklings á blæbrigðum
málsins setja þeim.
Jóhann Heiðar Jóhannsson
(netfang: johannhj@rsp.is)