Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1994, Blaðsíða 71

LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
71
heilbrigðisþjónustunnar, þá verður við opinbera
stefnumótun að byggja á skilgreiningu á því, hvað
eru viðeigandi heilbrigðisráðstafanir og í þrengri
skilningi: Hvað er viðeigandi heilbrigðisþjón-
usta?
Fyrst þarf þá að skoða hvað er nauðsynleg heil-
brigðisþjónusta. Myndina hefi ég fengið að láni úr
hollenzkri skýrslu (14):
Nauðsynleg þjónusta
Ljóst er að vinstri leiðin er ófær, þar sem útilok-
að er að uppfylla allar óskir allra manna. Það er
ekki heldur hægt að byggja eingöngu á því, hvað
læknisfræðin hefir upp á að bjóða. Þar eru nánast
engin takmörk, þannig að einstigi vísindanna,
sem Beveridge benti á, er líka ófært. Hægri leiðin
verður því fyrir valinu. Heilbrigðiskerfinu, sam-
eign þjóðarinnar, er ætlað að gera þegnunum
þátttöku í samfélaginu mögulega.
Þegar samkomulag liggur fyrir um það hvað
telst nauðsynleg þjónusta, getum við spurt, hvort
heilbrigðisþjónustan sé viðeigandi:
Til þess að geta talizt viðeigandi þarf heilbrigð-
isþjónustan að vera nauðsynleg, virk, hagkvæm
og einstaklingarnir geta ekki séð um sig sjálfir.
Þessi prófun afmarkar þá grunnþjónustu, sem rík-
ið getur veitt þegnum sínum.
Viðeigandi heilbrigðistækni
Hér þarf að vekja athygli á einu atriði, sem alls
staðar er erfitt úrlausnar, en það er að ákvarða
hvaða nýja heilbrigðistækni skuli taka inn í grunn-
þjónustuna.
Þegar talað er um heilbrigðistækni, er átt við
allt það, sem beitt er við forvarnir, greiningu og
meðferð, það er verkfæri, vélar, lyf, verkkunn-
áttu, reynslu og þekkingu. Fram hefir komið hug-
takið viðeigandi heilbrigðistækni (15). Það felur
að sjálfsögðu í sér, að til er óviðeigandi tækni, en
það er einfaldlega sú heilbrigðistækni, sem þjóð-
félagið hefir ekki ráð á. Er þá til dæmis um að
ræða rándýr lyf, fokdýran búnað og mannfreka
meðferð, sem gagnast tiltölulega fáum og bætir
litlu við þá meðferð, sem fyrir er.
Við verðum því, að meta gaumgæfilega hvort
tæknin er nauðsynleg, virk og hagkvæm og að
bíða um stund, þar til fullnægjandi vitneskja berst
um stýrðar meðferðarprófanir. Sú er og reynslan,
að tæknin hefir verið fimm til tíu ár að komast yfir
hafið og hingað út. Helgast það af því, að tækni-
búnaður verður ávallt ódýrari er frá líður og auk
þess eykst notagildið, þegar reynslan er fengin.
En þó svo ég mæli með hæfilegri íhaldssemi, vara
ég jafnframt við áróðri þeirra, sem telja tæknina
undirrót alls ills. Tæknin er nefnilega aðeins
hættuleg ef við missum stjórn á henni og í réttum
höndum verður hún ávallt til blessunar.
Hverjir, hvar og hvernig?
Þegar ljóst er orðið hvað telst viðeigandi grunn-
þjónusta, þarf að ákveða hverjir eiga að fá hana
og hvar á að veita hana.
í Alma-Ata yfirlýsingunni frá 1978 segir, að
heilsugæzla skuli studd samhæfðum, virkum og
gagnkvæmum tilvísanakerfum, sem leiða til stig-
bættrar, alhliða heilbrigðisþjónustu fyrir alla og
veiti þeim forgang, sem mesta hafi þörfina (15).
Ljóst er, að tilvísanakerfi eru mikilvægt hag-
stjórnartæki. Mikilvægast alls er þó, að efld verði
gagnkvæm, skipuleg og hraðvirk upplýsingastarf-
semi um sjúklinga á milli heimilislækna, sérfræð-
inga og spítalalækna, eins og vikið er að í áliti
Læknisþjónustunefndar Reykjavíkur frá 1968
(16).
Miklar umræður hafa orðið um það, hvar þjón-
ustunni sé bezt borgið. Hefir markaðshyggju
verið haldið þar mjög á lofti og er ekkert nema
gott um það að segja.
Hins vegar er tímabært að vekja athygli á
tveimur hugmyndum, sem ég tel að hafi ruglað
marga í ríminu:
* Önnur felur það í sér, að heibrigðisþjónustan
sé eins og hver önnur söluvara. Þeim sem þannig
tala, er greinilega ókunnar tvær grunnreglur kapí-
talismans:
í fyrsta lagi skulu engin tengsl vera milli við-
skiptaðila, önnur en þau kaup sem fram fara.
I öðru lagi skulu báðir hafa tök á sömu vitn-
eskju um gæði þeirrar vöru og þjónustu, sem um
er höndlað.
Hér þurfum við að vera vel á verði:
Sjúklingurinn er nefnilega öðrum háður um val
á þjónustu og leyfi til lækninga er einmitt veitt
vegna sérhæfðrar þekkingar og hæfni læknisins.
Gróðahyggja á síðan ekkert erindi inn í læknis-
fræðina og við þurfum ávallt að gera glöggan
greinarmun á hóflegum ábata og á verulegum
gróða, í þeirri veru sem Bandaríkjamenn gera
(non-profit, profit).
Megum við læknar og vera minnugir kenningar
Marteins Lúters um starfið sem köllun.
* Hin hugmyndin er sú, að það yrði margra
meina bót, ef teknar yrðu upp frjálsar tryggingar.
En þá verða menn að muna eftir því, að ölmusu-
hugtakið er óhjákvæmilegur fylgifiskur frjálsra
trygginga.
Eg tel, að réttlæti og kærleikur séu skyld hug-
tök en aðskilin og hlýt því að mæla gegn því, að
góðverk þurfi að koma í réttlætis stað.